Můngolijo: Porōwnanie wersyji

|szef_řůndu_uopis = [[Prymjeři Můnoglije|prymjer]]

'''Můngolijo''' ([[můngolsko godka]]: Монгол улс, [[Plik:Monggol ulus.svg|30px]]) to je [[państwo]] we wschodńij a střodkowyj [[Azyjo|Azyje]], bes dostympu do mořa. Grańica mo zze [[Rusyjo|Rusyjům]] od půunocy a s [[Chińsko Republika Ludowo|Chinůma]] uod pouedńo, wschodu a zachodu. Ńy mo grańicy s [[Kazachstan]]ym, nale jeij pouožůny nojdalij na zachůd punkt je ino pora kilometrůw uod grańic Kazachstanu. Nojwyžšy wjyrch - [[Huyten Orgil]], 4374 [[myjter|m]] [[n.p.m.]] Wjynkšość mjyškańcůw wyznowo [[buddyzm tybetański]].

We [[1206]] [[chan]]ym wšyjstkich [[Mongouy|Mongouůw]] uostou wybrany [[Čyngis chan]] (Tymudžyn), kery doprowadźiu państwo Mongouůw do ščytowyj potyngi. Bůuo ůune nojsrogšym państwym na śwjeće, do terozki žodyn kraj we coukij gešychće ńy zajmowou wjyncyj placu. Uobejmowouo teroźńijše Chiny, [[Tybet]], [[Afgańistan]], [[Irak]], [[Iran]] a tyž [[Rusyjo|Ruś]]. Skiž tygo, co řůndzyńi tak srogim państwym bůuo fest ćynžke, kole [[1261]] roztajlowano je na tři tajle, Teroźńijšo Můngolijo we tym tajlungu bůua wwe jydnym kůnsku s Chinůma a řůndźiua ńům dynastyjo [[Yuan]]. Stolicům bůu [[Bejdžing]], bez Mongouůw mjanowany Chanbauyk. We [[1368]] po powstańu we Chinach wuada přejyua dynastyjo [[Ming]], a we [[1372]] wojska chińske zajyny a přiuůnčyuy do Chin pouedńowo tajla Můngolije (terozki je to [[Můngolijo Wewnyntřno]] a m status prowincyje autůnůmičnyj we Chinach). Pozostauo tajla rozlećoua śe na mjyńše państewka, jeich zjydnočyńp ńy bůuy trwoue. Ńyskoři uostouy [[federacyjo|federacyjům]] pode chińskim [[protektorat]]ym. We [[1911]] skiž antymůngolskij polityki Chinůw wybuchnyuo we Můngolije powstańy, mjanowane [[rewolucyjo Xinhai]]. Při poparću Rusyje uoguošůno samostanowjyńy Můngolije a utwořůno [[teokracyjo|teokratyčny]] řůnd pode přiwůdztwym [[Bogda Chan]]a. Pů negocjacyjach mjyndzy Rusyjům a Chinůma, te druge zgodźiuy śe yno na [[autůnůmijo]] lo Můngolije. We [[191]] wojska chińske zajyny Můngolijo a obaliuy Bogda Chana. We [[1921]] wybucnyuo kolejny powstańy, wspjyrane bez [[bjoli (Růsyjo|"bjouych"]] (antybolšewikůw) s Rusyje. Na chwila přiwrůcono do wuadzy Bogda Chana, nale we lipcu 1921 pode pretekstym půmocy lo rewolucjůńistůw můngolskich [[Suche Bator]]a (kerych po prowdźe bůua yno garstka), Můngolijo zajyna Rusyjo a ustanowiua sam řůnd [[kůmůńizm|kůmůńistyčny]]. Ńyskoři [[kolektywizacyjo|skolektywizowano]] bauerstwo a shajcowano klaštory, uoroz s dobrami kultury kere wwe ńich bůuy. Uostouy śe yno štyry ś ńich. [[Alfabyt můngolski]] zastůmpjůno [[cyrylicki šrajbůng|cyrylicům]]. Aže do [[1990]] Můngolijo pozostowoua państwym kůmůńistyčnym, ńyskoři pokojowo wkludzono systym dymokratyčny, a we [[1992]] wyjechou s Můngolije uostatńi ruski wojok.