Friedrich Wilhelm von Reden: Porōwnanie wersyji
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
m uortograficzne a tychńiczne, replaced: jak → kej , ) - → ) – , pjyrwszy → pjyrszy using AWB |
||
Linijŏ 1:
[[Plik:
[[Plik:Friedrich Wilhelm von Reden monument.jpg|thumb|right|250px|Dynkmal Redena ze [[Fana Polski|polskům fanům]] zarozki po pjyrszym pokozańu]]
'''Friedrich Wilhelm von Reden''' (rodz. [[23 marca]] [[1752]] we [[Hameln]], um. [[3 lipca]] [[1815]] we [[Bukowjec (jelyńogůrski krys)|Bukowcu]])
== Bjografijo ==
Rodźůł śe we [[Hameln]] we familiji dworskigo urzyndńika, kery dźołoł tyż we bergmůństwje we gůrach [[Harz]]. Ksztołćůł śe uogůlńy na uńiwersytetach we [[Getynga|Gytyndze]] i [[Halle]], ńyskorzi bergmůńskigo fachu uczůł śe akademijach we [[Clausthal]] i [[Freiburg]]u. Wjela rozy uodwjydzoł [[Wjelgo Brytańijo]], kero bůła zuůnaczůno dynastycznům uńijům ze [[Pruske Krůlestwo|Prusůma]]. Ze podporům ůnkla, wybitnygo szpecjalisty uode bergmůństwa, barona [[Friedrich Anton von Heynitz|Friedricha Antona von Heynitza]] uostoł mińistrym uode bergmůństwa a hutńictwa. Ze nominacyji von Heynitza we 1779 uostoł mjanowany dyrechtůrym ślůnskigo Wyższygo Urzyndu Bergmůńskigo<ref>{{lang|pl}} ''Wyższy Urząd Górniczy''</ref>. Ńyskorzi uopracowoł plan sztalowańo przemysłu lo Ślůnska. Chćoł zbajstlowoć place na paliwo lo hutńictwa żelaza a kolorowych mytali, skuli tygo państwo Pruske mjoło śe uńyzależńić uode importu tygo, mocka używanych lo zbrojeńowyj produkcyji. Używany wuůnczas [[drzewny wůngel]] pobjyroł wjela drewna, skuli tygo napoczynto śe zastanowjać na
Reden, podobńy kej kedyś [[Jorg Hohenzollern]] we [[XVI stoleće|XVI stoleću]], ńim zaczůn przistympować do swojich planůw, pjyrwy sprowadźůł na Ślůnsk nojlepszich fachowcůw ze przodńich uośrodkůw bergmůńskich we Ojropje, nojbarzi ze Wjelgij Brytańiji, kreju, kerym dowńi śe fascynowoł. Wroz ze fachowcůma przibůła na Ślůnsk nowoczesno techńika. We preludjům uprzemysłowjyńo bergmůństwa wůnglowygo nojwybitńyjszo rola uodergroł sprowadzůny ze [[Brabant]]u (teroźńi tajla [[Belgijo|Belgiji]]) [[żydy|żydowskigo pochodzyńo]] inżyńer [[Salomon Isaac]]. Skuli polecyńo Redena zuůnaczůł uůn geologiczne badańo na [[Gůrny Ślůnsk|Gůrnym Ślůnsku]] a uoddyknůł we 1790 sroge tajle wůngla wele wśi [[Łagjewńiki]] a [[Zobrze|Zobrza]]. Jedynym problemym lo Redena bůł brak kapitałůw. Cołki ćynżar inwestycyjny nowych [[gruba|grub]] poloz uod państwa pruskigo. Powstoły wuůnczas gruby państwowe, nowoczesne, kere podug Redena mjoły być mustrym lo prziszłych prywatych grub.
Przodńimi uodbjorcůma wůngla ze państwowych grub mjoły być pjyrwy huta [[srebro|srebra]] a [[ołůw|ołowjo]] ''Freidrich'' we [[Strzibńica|Strzibńicy]] wele [[Tarnowske Gůry|Tarnowskich Gůr]], wuůnczůno we 1784. Ńyskorzi zaś dwje nowoczesne huty żelaza, uobje mjanowane Königshütte<ref>Śl. tłum. ''Krůlewske huty''</ref>, we placach nojlepszich lo państwowych wůnglowych grub, wuůnczůnych we 1791: gruby ''Königin Luise'' we [[Zobrze|Zobrzu]]<ref>Uod [[1945]] gruba ''Zabrze''</ref> a ''Prinz Karl von Hessen''<ref>We 1800 przemjanowano na ''König'', atoli mjana powojynne (teroźńe) to: ''Barbara-Wyzwolenie'' i ''Chorzów'', a po jich skuplowańu ''Barbara-Chorzów''</ref> wele wśi [[Łagjewńiki]]. Kole gruby ''Königin Luise'', pod [[Gliwice|Gliwicůma]] zuůnaczůno huta, we kerej [[10 paźdźerńika]] [[1896]]
We 1802 po śmjyrći Heinitza kerowoł Departamyntym Bergmůństwa i Hutńictwa. Po pokanańu Prus bez [[Francyjo]] Reden uostoł we urzyndźe, beztuż co nojsamprzůd złożůł prziśynga [[Napoleůn Bonaparte|Napoleůnowi]]. Skuli tygo tyż po [[pokůj we Tylży|pokoju we Tylży]], we [[1807]] uostoł wyćepany ze roboty.
Linijŏ 25:
{{Przipisy}}
[[
[[
[[
[[
| |||