|
* zapis połączenia literowego aj w miejscu źródłowego niemieckiego ei: ajerkuchy, ajerkoniak, majzel
* zapis oj w miejscu niemieckiego eu w wyrazach typu: Ojgyn
== Kej szrajbujymy ze srogij buchsztaby ==
zasady przijynte 11.03.2013 w Rybniku<br />
1) Imiona i nazwiska ludzi, dejmy dyć (d.d.): Antōn Nowok, Stanik Rduch, Ewald Stefan Pollok.<br />
2) Imiona własne zwierząt i drzew, np.: d.d.: Aza, Pikuś, Mruczek.<br />
3) Imiona własne bogów i postaci mitologicznych, d.d..: Chrystus, Kristus, Allach, Hera, Posejdōn, Pegaz.<br />
4) Jednowyrazowe i wielowyrazowe przydomki, pseudonimy, przezwiska, d.d.: Angelus, Ondra Łysohorsy, Litwos, Chudy, Andzia, Siwy,
ale: jeśli przydomek jest wyrażeniem przyimkowym, to występujące w nim rzeczowniki piszemy wielką literą, a przyimek małą, d.d.: Lyjo z Rudy, Jan z Głogowa, Johan Jorg vōn Hohenzollern, Matka Teresa z Kalkuty.<br />
5) Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym, czyli nazwisko autora użyte w znaczeniu jego dzieła, np.: d.d.: Czytołżech Kamuselle. Suchołech Makule a Niybudka.<br />
6) Nazwy mieszkańców kontynentów, krajów, starożytnych państw, d.d.: Europyjczyk, Australijczyk, Polka, Ślōnzok, Meksykaniec, Wyngerka, Fenicjanin, Rzymianin,
ale: polka (miano tańca), meksykaniec (miyszkaniec sztadta), wyngerka (miano gałyńzi i ôwoca ôd ônyj), rzymianin (miyszkaniec sztadta) piszemy z małej litery.<br />
7) Nazwy członków narodów, ras i grup etnicznych, d.d.: Arab (człōnek nacyje), Słowianin, Żyd, Jewel (człōnek nacyje), Ślōnzok, Szwed, Murzin, Nyjger (chop rasy czornyj), Metys (Indianer pokrojcowany ze biołōm krwiōm), Papuas,
ale: arab (kōń), żyd, jewel (wyznowca judaizma), murzin (ôpolōny abo tyn co robi za keregoś robota), metys (gowiydź, krojcōng) piszemy z małej litery.<br />
8) Nazwy mieszkańców terenów geograficznych, np. regionów, prowincji, krain, wysp: Warmiok, Kaszub, Katalōnka, Ślōnzok, Bajerok, Balearczyk, Bohemyjok,
ale: krakowiok (miano tańca), kujawiok (miano tańca) piszemy z małej litery.<br />
9) Nazwy dynastii, d.d.: Piasty, Jagiellōny, Rōmanowy, Habsburgi.<br />
10) Przymiotniki dzierżawcze (odnoszące się do właściciela, autora, twórcy) utworzone od imion własnych, d.d.: chałpa Szczepōnikowo, sznit Rembrandtowy, baśnik Gojowy, ôficyna Roczniokowo, ferajna Gorzelikowo.<br />
11) Nazwy świąt i dni świątecznych, d.d.: Nowy Rok, Noje Rok, Popielec, Wielkanoc, Srogi Tydziyń, Srogi Piōntek, Dziyń Matki, Mutertag, Boże Ciało, Dziyń Fatra, Zielōne Świōntki, Zaduszki, Wszyjskich Świyntych, Wilijo, Gody, Boże Narodzynie, Pascha, ale: niydziela wielkanocno, strzoda popielcowo, pascha (futer).<br />
12) Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych, d.d.: Dziyń Ślōnskij Godki, Dziyń Ziymie, Światowy Dziyń Modziokōw,
ale: przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy małą literą: Dziyń bez Auta.<br />
13) Tytuły czasopism, nazwy wydawnictw seryjnych, d.d.: Cajtōng Ślōnski, Ślōnsko Nacyja, Bibljotyka Ślōnskij Godki,
ale: spójniki i przyimki występujące wewnątrz tych tytułów piszemy małą literą, d.d.: Literatura na Świecie,
ale: w tytułach, które nie odmieniają się, wielką literą piszemy tylko pierwszy wyraz, d.d.: Czas gōrnoślōnski.<br />
14) W podtytułach czasopism oraz w tytułach jednorazowych dodatków do pism wielką literą piszemy tylko człon pierwszy, pozostałe człony - małą literą, d.d.: „Jaskōłka Ślōnsko. Mōnatszrift ślōnskich regijōnalistōw”.<br />
15) W tytułach jednorazowych dodatków, które są okazjonalne, nie mają numeracji, a jego wydania łączą się z jakimś wydarzeniem, a nie konkretnym terminem, wielką literą piszemy tylko człon pierwszy, pozostałe człony - małą literą np.: d.d.: Kanōna ślōnskij godki,
ale: stały dodatek, który ma własną numerację, ukazuje się regularnie, piszemy wielkimi literami, d.d.: Kujōn Polski, Srogi Format (bajlagi Cajtōnga Welōnkowego).<br />
16) Pierwszy wyraz w tytułach książek, utworów muzycznych, artykułów, dzieł sztuki, zabytków językowych, deklaracji, d.d.: Rufijok z familokōw (buch), „Głos sie zrywo dusza śpiywo. Nojpiykniejsze melodyje ôperetkowe w ślōnskij interpretacje Maryjana Makule”, Zbornik polsko-ślōnski, Słownik gōrnoslōnskij godki, Perła w korōnie Ołtorz maryjacki (rzeźba Wita Stwosza), Ôrdunek gōrny, Psałtyrz florianowy, Deklaracyjo praw bajtla,
ale: wszystkie wyrazy w tytułach ksiąg biblijnych pisze się wielką literą, d.d.: Dzieje Apostołowe.<br />
17) Nazwy krojów czcionek drukarskich, d.d.: Calibri, Tahoma, Times New Roman.<br />
18) Nazwy języków programowania, programów i systemów komputerowych, d.d.: Pascal, Unix abo UNIX, Windows, Android, Word.<br />
19) Nazwy witryn i portali internetowych piszemy wielką literą, z wyjątkiem spójników i przyimków, występujących wewnątrz tych nazw, d.d. Interia, Interyjo, Onet, Ônet.<br />
20) Nazwy gwiazd i ich mieszkańców, planet, konstalacji, d.d.: Drōga Mlyczno, Srogi Wōz, Goldyn Fisza, Mars, Marsjanin, Marsjanka, Plutōn,
ale: wyrazy: Ziymia, Erda, Miesiōnczek, Galaktyka tylko w znaczeniu astrologicznym piszemy wielką literą.<br />
21) Wyrazy kosmos oraz wszechświat możemy w liczbie pojedynczej zapisywać małą lub wielką literą: kosmos abo Kosmos, wszechświot abo Wszechświot; w liczbie mnogiej oba słowa zapisujemy małą literą: kosmosy, wszechświoty.<br />
22) Nazwy geograficzne, czyli nazwy kontynentów, części świata, krajów, starożytnych państw, regionów, prowincji, stanów, miast, wsi, dzielnic i osiedli, d.d.: Europa, Ameryka Łacińsko, Japōnia (= Land Kirsze na Kwitniyniu), Kanada (= Kraj Liścia ôd Klōna), Rzeczpospolito Polsko, Republika Silesia, Persyjo, Rzym, Silezyjo, Silesia, Oberschlesien, Ôntario, Dakota Połedniowo, Charlestōn, Zobrze, Radlin, Fryna, Chebzie (wiertle w Rudzie), Zandka, Skalaj, Borsig (zidlōngi w Zobrzu),
ale: kanada (czegoś do fola), charlestōn (taniec) piszemy z małej litery.<br />
23) Inne nazwy geograficzne, czyli nazwy np.: oceanów, mórz, jezior, rzek, nizin, wyżyn, gór, pustyń, puszcz, kanałów, wysp, półwyspów oraz nazwy geograficzno - kulturowe, d.d.: Atlantykowy Ôcean, Atlantyk, Pacyfik, Baltik Mer, Bałtyk, Gopło, Wisła, Ôdra, Ôder, Ślōnsko Nizina, Krakowsko - Czynstochowsko Wyżyna, Ślōnsko Wyżyna, Jesiōniki, Beskidy, Beskid Ślōnski, Sudety, Karpaty (pasma gōrske), Czantoryjo, Sahara, Srogo Pustynia Pioskowo, Głubczycki Płaskowyż, Gliwicki Kanal, Kanal Gliwice, Uznam, Grenlandyjo, Archipelag Galapagos, Indochinowy Pōłinzel, Japōńske Inzle, Bliski Wschud,
ale: wieprz (gowiydź), jawa (motorad marki Jawa) piszemy z małej litery,
ale: jeśli nazwa geograficzna składa się z dwóch wyrazów i gdy drugi wyraz jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, to wtedy pierwszy człon (wyraz pospolity) piszemy małą literą, a drugi wielką, d.d.: mer Marmara, jezioro Śniardwy, pustynia Kalahari, wyspa Bali, pōłainzel Hel.<br />
24) Przymiotniki: połedniowy (soutowy), pōłanocowy (nordowy), wschodni (ōstowy), zachodni (westowy), dolny (spodni), gōrny (wiyrchny), mały (klajne), nowy (noje), stary, srogi wchodzące w skład nazwy geograficznych, d.d.: Ameryka Połedniowo, Nord Mer, Przilōndek Pōłanocowy, Morze Wschodniosyberyjskie, Westowy Rand Jordana, Zachodnio Pustynia, Dolno Saksōnia, Spodni Ślōnsk, Gōrny Ślōnsk, Wiyrchny Ślōnsk, Wiyrchny Zair, Mało Panew, Małe Inzle Sundajske, Nowy Jork, Staro Zagora, Wielgi Kaniōn Kolorado, Sroge Przikopy Afrykōńske, Rōw Maryjanowy.<br />
25) Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy ulic, parków, rynków, budowli, zabytków, obiektów sportowych, d.d.: Drogowo Trasa Średnicowo, Wojewōdzki Park Kultury i Wyczynku, Wojewōdzki Park Kultury a Alōnga, Widokowy Park Beskida Ślōnskigo, Widokowy Park Cysterske Kōmpozycyje Widokowe Rudōw Wielgich, Rynek, Huta Franciszka, Barbakan, Pałac Młodzieży, Palast Modziokōw, Pałac Kawalera, Kawaler Palast, Zōmek Ślōnskich Piastōw, Wieża Eiffla, Spodek, Nacyjowy Stadiōn Ślōnski, Nacyjowo Ôpera Ślōnsko,
ale: jeśli stojący na początku nazwy wielowyrazowej wyraz, np.: ulica, aleja, plac, park, kopiec, klasztor, kościół, pałac, willa, most, pomnik, cmentarz jest tylko nazwą gatunkową (rodzajową), to piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy - wielką literą: ulica (skrōt: ul.) Kwiotkowo, alyja Korfantego, plac (skrōt: pl.) Konstytucyje, plac Wolności, park Ujazdowski, kopiec Wyzwolynio, klosztor Franciszkanōw, kościōł sanktus Andrzyja, kościōł Na Gōrce, kościōł ss. Wizytkōw, pałac Gatschowtōw, palast Hohenllohōw, willa Caro, most Groszowy, dynkmal Zgoda, kerchōw Mater Dolorosa,
ale: jeśli w nazwie wyraz aleja występuje w liczbie mnogiej, to piszemy go wielką literą, d.d.: Aleje Lichnowskigo, Aleje Wojska Polskigo,
ale: spójniki i przyimki występujące wewnątrz tych nazw piszemy wielką literą, d.d.: ulica Żwirki a Wigury, plac Cyryla a Metodego, kościōł Sanktus Pyjtra a Paulka.<br />
26) Nazwy urzędów, władz, instytucji, szkół, d.d.: Sejm Ślōnski, Wojewoda Ślōnski, Uniwersitet Ślōński,
ale: spójniki, przyimki i skróty w tych nazwach piszemy małą literą, d.d.: Finansamt we Rybniku, Amt woj. Ślōnskigo.<br />
27) Nazwy orderów i odznaczeń, d.d.: Ôrder Kawalerowy Legije Hōnorowyj, Ôrder św. Rity, Ôrder Uśmiechu.<br />
28) Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy nagród, d.d.: Ôscar, Nobel, Nagroda Nobla, Ceno Noblowo, Wiktor,
ale: jeśli przed nazwą nagrody znajduje się wyraz pospolity nagroda, to piszemy go małą literą, d.d.: nagroda Złoto Palma.<br />
29) Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych, d.d.: Jawa (marka motorada), Pollena (marka towarōw i fyrma), Polonez (marka auta), Pepsi - Cola (marka i fyrma), Kodak (marka i firma),
ale: małą literą piszemy: jawa (motorad marki Jawa), pollena (wyrōb marki Pollena), polonez (auto marki Polonez; utwōr muzikowy, miano tańca), pepsi - cola (napōj), kodak (produkt fyrmy Kodak).<br />
30) Skrótowce literowe i głoskowe, d.d.: RAŚ (Ruch Autōnōmije Ślōnska), PAN (Polsko Akadymijo Naukōw), PTK (Polsko Telefōnijo Komōrkowo; Polska Telewizyjo Kablowa),
ale: w niektórych rodzajach skrótowców zależy to od przyjętego zwyczaju, d.d.: Gasprom abo GASPROM, Cepelia lub CPLiA (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego), Hortex lub HORTEX, Pafawag (Państwowo Fabryka Wagōnōw),
ale: jeśli skrótowiec zawiera litery oznaczające przyimek lub spójnik, to piszemy je małą literą, d.d.: WSiP (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne), MSWiA (Ministerstwo Spraw Wewnyntrznych i Amtōw),
ale: jeśli wewnątrz skrótowca występują inne litery oznaczające głoski wewnątrzwyrazowe, piszemy je także małą literą, d.d.: PZmot (Polski Zwiōnzek Motorowy),
ale: jeśli w skrótowcu występuje dwuznak „ch”, to „c” piszemy wielką literą, a „h” - małą, d.d.: BCh (Bataliōny Chopske).<br />
31) Symbole nazw pierwiastków chemicznych, d.d.:. O (tlyn), H (wodōr), C (wōngel), Zn (cink).<br />
32) Skróty tytułów Starego i Nowego Testamentu, czyli: ST, NT.<br />
33) Zaimki dzierżawcze wyrażone w stosunku do człowieka, boga, króla d.d.: ku Cia, ku Wōm, ze Cia, My Krōl, My Kynig, Ty Pōnbōczku.<br />
34) Zaimek dzierżawczy kiedy mówi bóg, król, naród o sobie albo o sobie z kimś d.d.: Naszo sztama (kej godo Pōnbōczek), My Nacyjo, My Kynig.<br />
35) Rzeczowniki ze względów emocjonalnych, d.d. Muti, Mama, Fater, Ôjciec, niydugo nawiedza Wasza Familijo, Hera, Zocno, Przōnie.<br />
36) Szczególnie ważne uroczystości, wydarzenia, d.d. Krzciny, Abraham, Piyrszo Kōmunijo, Kōnfirmacyjo, Strzybne Wesele.<br />
37) Kiedy piszemy zdanie po kropce, wykrzykniku, pytajniku d.d. * Baba szła ku chałpie. Ôna wlazła we siyń. * Mosz taszynlampa? – Ja, mōm. * Ôdewrzij! Je żeś? * <br />
38) Dużą literą zaczynamy pierwszy wyraz po dwukropku, ale tylko w wypadkach: <br />
a) Kiedy przytaczamy cudze zdanie lub cytat, d.d. * Ôn pedzioł: Mosz recht. * Znocie: „Być abo niy być...”
<br />
b) Kiedy podajemy jakiś opis lub wyliczenie ujęte w dłuższym wypowiedzeniu, d.d. * Sprawa miała się tak: Ôn wloz na ryczka... * Prziszoł nowy rok bestōż trza bōło juzaś bulić sztojery: a) Sztojer za chałpa; b) Sztojer za auto; c) Sztojer ôd fyrmy. *<br />
39) Dopuszczalne jest, ze względów graficznych, stosowanie dużej litery w poezji przy rozpoczynaniu wersu od nowej linii, d.d. * Ana, Ana, Ana, Ana, Ana,* Jo Cie zōł wi zōł dostana * Choć byś wlazła i pod stōł *<br />
== Numeralesy ==
propozycyjo
<br />Numeralesy ślōnske<br />
<br />Numerales – część mowy określająca liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność. Niektóre numeralesy (d.d. cyntral, ornōngowe) odmieniają się (przez przypadki i rodzaje).<br />
<br />Numerales łączy się z rzeczownikiem, określając go. Podlega deklinacji. Wyjątek stanowi numerales poła, natomiast numerales pōłtora nie podlega deklinacji, ale odmienia się przez rodzaj gramatyczny.<br />
<br />W języku śląskim istnieją następujące rodzaje numeralesōw:<br />
<br />- cyntral – d.d. roz, dwa, trzi<br />
<br />- ornōngowe – d.d. piyrwy, drugi, trzeci<br />
<br />- kōnckowe – d.d. ćwierć, pōł, pōłtora, jedna drugo, trzi szworte, sztyry piōnte<br />
<br />- kolektiw – d.d. dwuch, trzech, sztyrech<br />
<br />- mnożōne – d.d. podwujny, potrujny<br />
<br />- niyzmianowane – d.d. niywiela, pora, poradziesiōnt, poraset, trocha, dużo, mało<br />
<br />- wielorake – d.d. dwojaki, trojaki<br />
<br />- wielanasobne – d.d. trzikroć, dwakroć<br />
<br />- ze wiela cifrōw – d.d. trzista trzinoście<br />
<br />Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy<br />
<br />Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy zapisujemy:<br />
<br /> cyntral numeralesy ornōngowe numeralesy<br />
<br />0 nul nulowy<br />
<br />1 roz piyrwy<br />
<br />2 dwa drugi<br />
<br />3 trzi trzeci<br />
<br />4 sztyry szworty<br />
<br />5 piynć piōnty<br />
<br />6 sześ szusty<br />
<br />7 siedym siudmy<br />
<br />8 ôziym usmy<br />
<br />9 dziewiynć dziewiōnty<br />
<br />10 dziesiynć dziesiōnty<br />
<br />11 jedynoście jedynosty<br />
<br />12 dwanoście dwanosty<br />
<br />13 trzinoście trzinosty<br />
<br />14 sztyrnoście sztyrnosty<br />
<br />15 piytnoście piytnosty<br />
<br />16 szesnoście szesnosty<br />
<br />17 siedymnoście siedymnosty<br />
<br />18 ôzmiynoście ôziymnosty<br />
<br />19 dziewiytnoście dziewiytnosty<br />
<br />20 dwadziścia dwadziesty<br />
<br />30 trzidziści trzidziesty<br />
<br />40 sztyrdziści sztyrdziesty<br />
<br />50 piyndziesiōnt piyndziesiōnty<br />
<br />60 sześdziesiōnt sześdziesiōnty<br />
<br />70 siedymdziesiōnt siedymdziesiōnty<br />
<br />80 ôziymdziesiōnt ôziymdziesiōnty<br />
<br />90 dziewiyndziesiōnt dziewiyndziesiōnty<br />
<br />100 sto setny<br />
<br />200 dwiesta dwasetny<br />
<br />300 trzista trzisetny<br />
<br />400 sztyrysta sztyrysetny<br />
<br />500 piynset piyńsetny<br />
<br />600 sześset sześsetny<br />
<br />700 siedymset siedymsetny<br />
<br />800 ôziymset ôziymsetny<br />
<br />900 dziewiynset dziewiynsetny<br />
<br />1 000 tysiōnc tysiōncowy<br />
<br />2 000 dwa tysiōnce dwatysiōncowy<br />
<br />3 000 trzi tysiōnce trzitysiōncowy<br />
<br />4 000 sztyry tysiōnce sztyrytysiōncowy<br />
<br />5 000 piynć tysiōncōw piynćtysiōncowy<br />
<br />6 000 sześ tysiōncōw sześtysiōncowy<br />
<br />7 000 siedym tysiōncōw siedymtysiōncowy<br />
<br />8 000 ôziym tysiōncōw ôziymtysiōncowy<br />
<br />9 000 dziewiynć tysiōncōw dziewiynćtysiōncowy<br />
<br />1 000 000 milijōn milijōnowy<br />
<br />2 000 000 dwa milijōnōw dwamilijōnowy<br />
<br />1 000 000 000 milijard milijardowy<br />
<br />2 000 000 000 dwa milijardōw dwamilijardowy<br />
<br />1 000 000 000 000 bilijōn bilijōnowy<br />
<br />2 000 000 000 000 dwa bilijōnōw dwabilijōnowy<br />
<br />Dejcie pozōr!<br />
<br />Dlatego, że bardzo często, zwłaszcza przez osoby starsze używane jest liczenie w języku niemieckim, a właśnie te osoby uczyły nas ślōnskij godki, dlatego dopuszcza się liczenie w języku niemieckim. Jednak zaleca się zapis słowny cyfr i liczb zgodnie z wymową fonetyczną (nul, ajnc, cwaj, draj, fiyr, fymf, zeks, zibyn, acht nojn cyjn, hōndet, tauzyn).<br />
<br />Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.<br />
<br />Central numeralesy<br />
<br /> liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba mnoga liczba mnoga<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy<br />
<br />Nominatiw jedyn chop jedyn strōm jedna baba jedna babōwka jedne borajstwo jedne auto sztyry chopy sztyry strōmy sztyry baby sztyry auta<br />
<br />Genitiw jednego chopa jednego strōma jednyj baby jednyj babōwki jednego borajstwa jednego auta sztyrech chopōw sztyrech strōmōw sztyrym babōm sztyrech autōw<br />
<br />Datiw jednymu chopowijednymu strōmowi jednyj baby jednyj babōwce jednymu borajstwu jednymu aucie sztyrym chopōm sztyrym strōmōm sztyrym babōmsztyrym autōm<br />
<br />Akkusatiw jednego chopa jednego strōma jednyj baby jedna babōwka jednego borajstwa jedne auto sztyrech chopōw sztyrech strōmōw sztyrym babōm sztyry auta<br />
<br />Instrumyntal ze jednym chopym ze jednym strōmym ze jednōm babōmze jednōm babōwkōm ze jednym borajstwym ze jednym autym ze sztyryma chopōma ze sztyryma strōmami ze sztyryma babami ze sztyryma autami<br />
<br />Lokatiw ô jednym chopieô jednym strōmie ô jednyj babieô jednyj babōwce ô jednym borajstwie ô jednym aucie ô sztyrech chopach ô sztyrech strōmach ô sztyrech babach ô sztyrech autach<br />
<br />Wokatiw jedyn chop jedyn strōm jedna baba jedna babōwka jedne borajstwo jedne auto sztyry chopy sztyry strōmy sztyry baby sztyry auta<br />
<br />Ornōngowe numeralesy<br />
<br /> liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba mnoga liczba mnoga<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy<br />
<br />Nominatiw piōnty chop szworty strōm szusto baba siudmo babōwka jedne borajstwo jedne auto sztyry chopy sztyry strōmy sztyry baby sztyry auta<br />
<br />Genitiw piōntego chopa szwortego strōma szustyj baby siudmyj babōwki jednego borajstwa jednego auta sztyrech chopōw sztyrech strōmōw sztyrym babōm sztyrech autōw<br />
<br />Datiw piōntymu chopowi szwortymu strōmowi szustyj baby siudmyj babōwce jednymu borajstwu jednymu aucie sztyrym chopōm sztyrym strōmōm sztyrym babōm sztyrym autōm<br />
<br />Akkusatiw piōntego chopa szwortego strōma szustyj baby siudmo babōwka jednego borajstwa jedne auto sztyrech chopōw sztyrech strōmōw sztyrym babōm sztyry auta<br />
<br />Instrumyntal ze piōntym chopym ze szwortym strōmym ze szustōm babōm ze siudmōm babōwkōm ze jednym borajstwym ze jednym autym ze sztyryma chopōma ze sztyryma strōmami ze sztyryma babami ze sztyryma autami
<br />Lokatiw ô piōntym chopie ô szwortym strōmie ô szustyj babie ô siudmyj babōwce ô jednym borajstwie ô jednym aucie ô sztyrech chopach ô sztyrech strōmach ô sztyrech babach ô sztyrech autach<br />
<br />Wokatiw piōnty chopie szworty strōmie szusto baba siudmo babōwka jedne borajstwo jedne auto sztyry chopy sztryry strōmy sztyry baby sztyry auta<br />
<br />Kolektiw numeralesy<br />
<br />Kolektiw numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw dwuch chopōw dwie baby dwa borajstwa<br />
<br />Genitiw dwuch chopōw dwōm babōm dwōm borajstwōm<br />
<br />Datiw dwōm chopōm dwōm babōm dwōm borajstwōm<br />
<br />Akkusatiw dwuch chopōw dwōm babōm dwōm borajstwōm<br />
<br />Instrumyntal z dwōma chopami z dwōma babami z dwōma borajstwami<br />
<br />Lokatiw ô dwuch chopach ô dwuch babach ô dwuch borajstwach<br />
<br />Wokatiw dwa chopy dzwie baby dwa borajstwa<br />
<br />Kōnckowe numeralesy<br />
<br />Kōnckowe numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw trzi szworte chopa trzi szworte baby trzi szworte borajstwa<br />
<br />Genitiw trzi szwortych chopa trzi szwortych baby trzi szwortych borajstwa<br />
<br />Datiw trzi szwortymu chopowi trzi szwortyj baby trzi szwortymu borajstwa<br />
<br />Akkusatiw trzi szwortych chopa trzi szwortych baby trzi szwortych borajstwa<br />
<br />Instrumyntal ze trzi szworte chopa ze trzi szworty baby ze trzi szwortym borajstwa<br />
<br />Lokatiiw ô trzi szwortyj chopa ô trzi szwortyj babie ô trzi szwortym borajstwie<br />
<br />Wokatiw trzi szworte chopa trzi szworte baby <br />
<br />Mnożōne numeralesy<br />
<br />Mnożōne numeralesy – d.d. podwujny, potrujny odmieniają się przez przypadki i rodzaje według podanego poniżej sposobu.<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw potrujny feler potrujno robota potrujne niyszczyńście<br />
<br />Genitiw potrujnego felera potrujnyj roboty potrujnego niyszczyńścio<br />
<br />Datiw potrujnymu felerowi potrujnyj robocie potujnymu niyszczyńściu<br />
<br />Akkusatiw potrujnego felera potrujnyj roboty potrujnego niyszczyńścio<br />
<br />Instrumyntal ze potrujnym felerym ze potrujnōm robotōm ze potrujnym niyszczyńściym<br />
<br />Lokatiiw ô potrujnym felerze ô potrujnyj robocie ô potrujnym niyszczyńściu<br />
<br />Wokatiw potrujny feler potrujno robota potrujne niyszczyńście<br />
<br />Niyzmianowane numeralesy<br />
<br />Niyzmianowane numeralesy podają przybliżoną, niezbyt dokładną ilość osób lub przedmiotów, odmieniają się przez przypadki i rodzaje.<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa<br />
<br />Genitiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa<br />
<br />Datiw niywiela chopowi niywiela babie niywiela borajstwu<br />
<br />Akkusatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa<br />
<br />Instrumyntal ze niywiela chopa (ze niywiela chopym) ze niywiela baby (ze niywiela babōm) ze niywiela borajstwym<br />
<br />Lokatiiw ô niywiela chopa ô niywiela babie ô niywiela borajstwie<br />
<br />Wokatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa<br />
<br />Wielorake numeralesy<br />
<br />Wielorake numeralesy d.d. dwojaki, trojaki, odmieniają się przez przypadki i rodzaje.<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw dwojaki chop dwojako baba dwojake borajstwo<br />
<br />Genitiw dwojakigo chopa dwojakij baby dwojakigo borajstwa<br />
<br />Datiw dwojakymu chopowi dwojakij babie dwojakymu borajstwu<br />
<br />Akkusatiw dwojakigo chopa dwojakij baby dwojakigo borajstwa<br />
<br />Instrumyntal ze dwojakym chopym ze dwojakōm babōm ze dwojakym borajstwym<br />
<br />Lokatiiw ô dwojakym chopie ô dwojakij babie ô dwoajkym borajstwie<br />
<br />Wokatiw dwojaki chopie dwojako baba dwojake borajstwo<br />
<br />Niektórzy używają miękkszej wymowy d.d. <br />
<br />dwojakiymu zamiast dwojakymu, <br />
<br />dwojakiym zamiast dwojakym, <br />
<br />dwojakie zamiast dwojake,<br />
<br />ale zmiękczeń staramy się nie stosować w zapisie podobnie jak ze słowem „kiery”, które zapisujemy „kery”.<br />
<br />Wielanasobne numeralesy<br />
<br />Wielanasobne numeralesy d.d. trzikroć, dwakroć, nie odmieniają się przez przypadki.<br />
<br />Numeralesy ze wiela cifrōw<br />
<br />Numeralesy ze wiela cifrōw odmieniają się następująco:<br />
<br /> rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki<br />
<br />Nominatiw dwiesta dwadziesty drugi chop dwiesta dwadziesto drugo baba dwiesta dwadzieste druge borajstwo<br />
<br />Genitiw dwiesta dwadziesto drugigo chopa dwiesta dwadziestyj drugij baby dwiesta dwadziestego drugego borajstwa<br />
<br />Datiw dwiesta dwadziesto drugymu chopowi dwiesta dwadziestyj drugyj babie dwiesta dwadziestymu drugymu borajstwu<br />
<br />Akkusatiw dwiesta dwadziesto drugigo chopa dwiesta dwadziestyj drugij baby dwiesta dwadziestego drugigo borajstwa<br />
<br />Instrumyntal ze dwiesta dwadziesto drugim chopym ze dwiesta dwadziestōm drugōm babōm ze dwiesta dwadziestym drugim borajstwym<br />
<br />Lokatiiw ô dwiesta dwadziesto drugim chopie ô dwiesta dwadziestyj drugij babie ô dwiesta dwadziestym drugim borajstwie<br />
<br />Wokatiw dwiesta dwadziesty drugi chopie dwiesta dwadziesto drugo baba dwiesta dwadzieste druge borajstwo<br />
<br />Numeralesy ze wiela cifrōw czytamy według kolejności i zapisujemy oddzielnie każdy przedział liczbowy. Dejmy dyć: <br />
<br />542 – piynset sztyrdziyści dwa<br />
<br />Liczby powyżej dziesięciu do tysiąca każdorazowo posiadają nazwę przedziału określonego zwyczajową końcówką liczebnika pisaną z liczbą łącznie, d.d.<br />
<br />300 – trzista<br />
<br />30 – trzidziści 50 - piyndziesiōnt<br />
<br />13 - trzinoście<br />
<br />Przedziały liczbowe powyżej tysiąca każdorazowo posiadają nazwę przedziału pisaną za cyfrą lub liczbą i zapisywane są oddzielnie, d.d.<br />
<br />2371 – dwa tysiōnce trzista siedymdziesiōnt jedyn<br />
<br />Ze względu na dużą popularność mieszania śląskich i niemieckich nazw w czytaniu jednej liczby dopuszcza się, ale nie zaleca używanie takiej formy, przy czym nie może to zamazywać czytelności liczby d.d.<br />
<br />2500 – dwa tałzyny piyńset<br />
<br />Mając na uwadze fakt, że niektóre osoby w czytaniu liczb stosują niemiecki sposób czytania liczb (Ireneusz Czaja – Szwager z Laband) również ten sposób zostaje dopuszczony chociaż nie jest preferowany, przy czym nie może to zamazywać czytelności liczby d.d.<br />
<br />742 – siedymset dwa a sztyrdziści<br />
<br />Liczbę 1000 czytamy na dwa sposoby mając na uwadze faktyczną potrzebę:<br />
<br />- tysiōnc (tauzyn) – kej ze sia godōmy<br />
<br />- jedyn tysiōnc (jedyn tauzyn) – kej rozprawiōmy co by sprawić kup<br />
<br />Cyfrowy zapis liczebników<br />
<br />Cyntral numeralesy, kolektiw, kōnckowe i ornōngowe można napisać zarówno literami jak cyframi; liczebniki mnożne i wielorakie – tylko literami.<br />
<br />Dejmy dyć:<br />
<br />- cyntral – 1, 2, 3, roz, dwa, trzi<br />
<br />- kolektiw – 2, 3, 4, dwa, trzi, sztyry, dwuch, trzech, sztyrech<br />
<br />- kōnckowe 2/5, ¾, dwie piōnte, trzi ćwierci<br />
<br />- ornōngowe – 1, 2, 3, piyrwy, drugi, trzeci<br />
<br />- mnożōne – podwujny, potrujny<br />
<br />- wielorake – dwojaki, trojaki<br />
<br />Cyntral numeralesy, kolektiw, kōnckowe przedstawiając cyfrowo robimy tylko za pomocą cyfr arabskich, bez kropki. Nie dodajemy przy tym żadnych końcówek dla oznaczenia formy lub przypadka, w których dany numerales występuje.<br />
<br />Dejmy dyć: 7 buchōw (a niy 7. buchōw), 335 m (a niy 335. m), 0,5 litra (a niy 0,5. litra), 1/2 szychty (a niy ½. szychty). <br />
<br />To zetrwo do 4 (a niy: 4-ech) tydni.<br />
<br />Kōmedyjo we 2 (a niy: 2-uch) aktach. <br />
<br />Przileźli we 5 (a niy: 5-ro) ku mie.<br />
<br />Cyntral numeralesy wyrażamy cyframi arabskimi lub rzymskimi. Przy cyfrach arabskich stawiamy wówczas kropkę, przy cyfrach rzymskich – nie stawiamy kropki. Nigdy też nie dodajemy żadnych końcówek dla oznaczenia przypadków zależnych.
Dejmy dyć:<br />
<br />Chałpa ze XVIII (a niy: XVIII-ego) wieka.<br />
<br />Miyszko na 4. (a niy: 4-tym) sztoku. <br />
<br />Brak kropki po liczebniku porządkowym zapisanym cyframi arabskimi może spowodować zniekształcenie treści wypowiedzi.
Dejmy dyć szrajbniyncie zdania: „Ino na drugi semestr mioł szlecht cynzurki”<br />
<br />poprawnie bydzie: „Ino na 2. semestr mioł szlecht cynzurki”<br />
<br />zaś kejby niy bōło kropki zdanie: „Ino na 2 semsetr mioł szlecht cynzurki” bydzie wert tymu co ino na dwa semestry mioł szlecht cynzurki.<br />
<br />Kropkę przy zapisie ornōngowego numeralesa cyfrą arabską można opuszczać jedynie wtedy, gdy nie ma żadnej wątpliwości co do tego, że chodzi o ornōngowy numerales, m.in. przy zapisie czasu w godzinach, kiedy jest użyty wyraz godzina.<br />
<br />Dejmy dyć: <br />
<br />ô godz. 9 rano<br />
<br />Na 18 godzina wyznaczyli tref. <br />
<br />ale już<br />
<br />Lekcyje napoczynajōm sie o 8. rano.<br />
<br />Można też opuścić kropkę przy oznaczaniu kolejnych tomów i stron, np. Seryjo III, tōm 4, zajta 176.<br />
<br />Najczęściej kropkę opuszcza się w zapisach dat, zwłaszcza wtedy, gdy ornōngowy numerales towarzyszy nazwie miesiąca napisanej literami.<br />
<br />Dejmy dyć:<br />
<br />10 aprila 1950 r.<br />
<br />Gdy datę w całości piszemy cyframi arabskimi, stawiamy zawsze kropkę po każdej liczbie.<br />
<br />Dejmy dyć:<br />
<br />10.3.1950 r.<br />
<br />Przy łączeniu cyfr arabskich z rzymskimi w datach możemy kropkę stawiać lub nie.<br />
<br />Dejmy dyć:<br />
<br />10.III.1950 r. abo: 10 III 1950 r.<br />
<br />Dejcie pozōr. W wyjątkowych wypadkach, gdy liczebnik jest w zdaniu daleko od rzeczownika, nie należy go wyrażać zapisem cyfrowym, lecz literowym.<br />
<br />Dejmy dyć:<br />
<br />Bōło to fōrt sztrasa, chyba piōnto (a niy: 5.) na kwer.<br />
<br />Zapis czasu<br />
<br />Kiedy wskazówka przekroczy daną godzinę to czas podajemy czas minutowy, który upłynął w rozpoczętej gdzinie:<br />
<br />7.05 piyńć na usmo<br />
<br />1.12 dwanoście na drugo<br />
<br />Kwadranse zaznaczamy określeniami ćwierci i trzi ćwierci, które przeszły już w rozpoczętej godzinie:<br />
<br />7.15 ćwierć na usmo<br />
<br />1.45 trzi ćwierci na drugo<br />
<br />Połówki godzi określamy:<br />
<br />7.30 poła na usmo (pōł na usmo, halb na usmo, halb nacht acht)<br />
<br />1.30 poła na drugo (pōł na drugo, halb na drugo, halb nacht cwaj)<br />
<br />Po przejściu 30 minut stosuje się określenie „za” podając za ile minut będzie pełna godzina:<br />
<br />7.50 za dziesiyńć usma<br />
<br />7.45 za ćwierć usmo<br />
<br />Można też stosować określenie „do”, kiedy już niewiele czasu zostało do pełnej godziny:<br />
<br />7.59 minuta do usmyj<br />
<br />1.57 trzi do drugij<br />
<br />Wyróżniamy następujące godziny: piyrszo, drugo, trzecio, szworto, piōnto, szusto, siudmo, usmo, dziewiōnto, dziesiōnto, jedynosto, dwanosto.<br />
<br />Godziny po 12.00 posiadają dookreślenie „po połedniu”:<br />
<br />13 piyrszo po połedniu<br />
<br />16 szworto po połedniu<br />
<br />Jeśli nie ma potrzeby określać pory dnia wtenczas można podać godzinę bez tego określenia, na przykład gdy ktoś pyta się na ulicy, która godzina:<br />
<br />- Kero godzina<br />
<br />- Szworto<br />
<br />Natomiast kiedy podajemy o której odlatuje samolot wtenczas należy odpowiedzieć precyzyjnie:<br />
<br />- Kej je fliger na Dortmund?<br />
<br />- Ô szwortyj rano.<br />
<br />Godziny w porze wieczornej posiadają dookreślenie „na wieczōr”:<br />
<br />19 siudma na wieczōr<br />
<br />20 usma na wieczōr<br />
<br />Godziny w porze nocne są dookreślane słowami „w nocy”:<br />
<br />22 dziesiōnta w nocy<br />
<br />23 jedynosto w nocy<br />
<br />Godziny w godzinach rannych można dookreślać słowem „rano”:<br />
<br />4 szworto rano<br />
<br />Zapis daty<br />
<br />Datę zapisujemy słownie, z użyciem cyfr arabskich, z użyciem cyfr rzymskich oraz w sposoby połączone. Zawsze z przodu jest dzień, potem miesiąc, a na końcu rok. <br />
<br />Dla potrzeb internetowy i statystycznych w zapisie arabskim można odwrócić kolejność podając najpierw rok, potem niesiąc a na końcu dzień.<br />
<br />Zapis cyframi rzmskimi:<br />
<br />bez kropek I X MCMLIII<br />
<br />jak również z użyciem kropek, które oddzielają dzień od miesiąca i miesiąc od roku I.X.MCMLIII<br />
<br />W zapisie rzymskim na końcu nie dopisuje się skrótu „r.” od „roku”<br />
<br />W połączeniu cyfr arabskich z cyframi rzymskimi tylko miesiąc można oznaczać cyfrą arabską. Można stować wówczas odstępy, kropki, albo bez odstępów. Każdorazowo na końcu można dopsać skrót „r.” od słowa „rok”:<br />
<br />1 X 1967, 1 X 1967 r. <br />
<br />1.X.1967, 1.X.1967 r.<br />
<br />1X1967, 1X1967 r.<br />
<br />W zapisie cyframi arabskimi można stosować odstępy, kropki. Każdorazowo na końcu można dopsać skrót „r” od słowa „rok”:
5 05 2003, 5 05 2003 r.<br />
<br />5.05.2003. 5.05.2003 r.<br />
<br />Można również pomijać cyfrę „0” w określeniu miesiąca:<br />
<br />5 5 2003, 5 5 2003 r.<br />
<br />5.5.2003, 5.5.2003 r.<br />
<br />Również można skrócić rok do dwóch ostatnich cyfr jeśli nie wpłynie to na poprawne zrozumienie daty, ale wówczas już nie dopisujemy „r”:<br />
<br />5 5 03<br />
<br />W zapisie mieszanym literowo-cyfrowym nie stosujemy cyfr rzymskich, natomiast zapis cyfrowy obejmuje dzień i rok.<br />
<br />5 październik 2012 r.<br />
<br />5 październik 2012<br />
<br />Ponadto można dokonywać zapisu literowego, d.d.<br />
<br />dwadziesta drugi nowymber tysiōnc dziewyńset dziewiyńdziesiōnty drugi rok.<br />
<br />Słowo „rok” można pominąć.<br />
| 