Wikipedyjo:Ślabikŏrzowy szrajbōnek: Porōwnanie wersyji

Usunięta treść Dodana treść
Linijŏ 192:
 
39) Dopuszczalne jest, ze względów graficznych, stosowanie dużej litery w poezji przy rozpoczynaniu wersu od nowej linii, d.d. * Ana, Ana, Ana, Ana, Ana,* Jo Cie zōł wi zōł dostana * Choć byś wlazła i pod stōł *<br />
 
== <big>'''Numeralesy:'''</big> ==<br />
propozycyjo<br />
 
Numeralesy ślōnske
Numerales – część mowy określająca liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność. Niektóre numeralesy (d.d. cyntral, ornōngowe) odmieniają się (przez przypadki i rodzaje).
Numerales łączy się z rzeczownikiem, określając go. Podlega deklinacji. Wyjątek stanowi numerales poła, natomiast numerales pōłtora nie podlega deklinacji, ale odmienia się przez rodzaj gramatyczny.
W języku śląskim istnieją następujące rodzaje numeralesōw:
- cyntral – d.d. roz, dwa, trzi
- ornōngowe – d.d. piyrwy, drugi, trzeci
- kōnckowe – d.d. ćwierć, pōł, pōłtora, jedna drugo, trzi szworte, sztyry piōnte
- kolektiw – d.d. dwuch, trzech, sztyrech
- mnożōne – d.d. podwujny, potrujny
- niyzmianowane – d.d. niywiela, pora, poradziesiōnt, poraset, trocha, dużo, mało
- wielorake – d.d. dwojaki, trojaki
- wielanasobne – d.d. trzikroć, dwakroć
- ze wiela cifrōw – d.d. trzista trzinoście
 
Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy
Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy zapisujemy:
cyntral numeralesy ornōngowe numeralesy
0 nul nulowy
1 roz piyrwy
2 dwa drugi
3 trzi trzeci
4 sztyry szworty
5 piynć piōnty
6 sześ szusty
7 siedym siudmy
8 ôziym usmy
9 dziewiynć dziewiōnty
10 dziesiynć dziesiōnty
11 jedynoście jedynosty
12 dwanoście dwanosty
13 trzinoście trzinosty
14 sztyrnoście sztyrnosty
15 piytnoście piytnosty
16 szesnoście szesnosty
17 siedymnoście siedymnosty
18 ôzmiynoście ôziymnosty
19 dziewiytnoście dziewiytnosty
20 dwadziścia dwadziesty
30 trzidziści trzidziesty
40 sztyrdziści sztyrdziesty
50 piyndziesiōnt piyndziesiōnty
60 sześdziesiōnt sześdziesiōnty
70 siedymdziesiōnt siedymdziesiōnty
80 ôziymdziesiōnt ôziymdziesiōnty
90 dziewiyndziesiōnt dziewiyndziesiōnty
100 sto setny
200 dwiesta dwasetny
300 trzista trzisetny
400 sztyrysta sztyrysetny
500 piynset piyńsetny
600 sześset sześsetny
700 siedymset siedymsetny
800 ôziymset ôziymsetny
900 dziewiynset dziewiynsetny
1 000 tysiōnc tysiōncowy
2 000 dwa tysiōnce dwatysiōncowy
3 000 trzi tysiōnce trzitysiōncowy
4 000 sztyry tysiōnce sztyrytysiōncowy
5 000 piynć tysiōncōw piynćtysiōncowy
6 000 sześ tysiōncōw sześtysiōncowy
7 000 siedym tysiōncōw siedymtysiōncowy
8 000 ôziym tysiōncōw ôziymtysiōncowy
9 000 dziewiynć tysiōncōw dziewiynćtysiōncowy
1 000 000 milijōn milijōnowy
2 000 000 dwa milijōnōw dwamilijōnowy
1 000 000 000 milijard milijardowy
2 000 000 000 dwa milijardōw dwamilijardowy
1 000 000 000 bilijōn bilijōnowy
2 000 000 000 000 dwa bilijōnōw dwabilijōnowy
 
Dejcie pozōr!
Dlatego, że bardzo często, zwłaszcza przez osoby starsze używane jest liczenie w języku niemieckim, a właśnie te osoby uczyły nas ślōnskij godki, dlatego dopuszcza się liczenie w języku niemieckim. Jednak zaleca się zapis słowny cyfr i liczb zgodnie z wymową fonetyczną (nul, ajnc, cwaj, draj, fiyr, fymf, zeks, zibyn, acht nojn cyjn, hōndet, tauzyn).
 
Cyntral numeralesy i ornōngowe numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.
Central numeralesy
liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba mnoga liczba mnoga
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy
Nominatiw jedyn chopjedyn strōm jedna babajedna babōwka jedne borajstwojedne auto sztyry chopysztyry strōmy sztyry babysztyry auta
Genitiw jednego chopajednego strōma jednyj babyjednyj babōwki jednego borajstwajednego auta sztyrech chopōwsztyrech strōmōw sztyrym babōmsztyrech autōw
Datiw jednymu chopowijednymu strōmowi jednyj babyjednyj babōwce jednymu borajstwujednymu aucie sztyrym chopōmsztyrym strōmōm sztyrym babōmsztyrym autōm
Akkusatiw jednego chopajednego strōma jednyj babyjedna babōwka jednego borajstwajedne auto sztyrech chopōwsztyrech strōmōw sztyrym babōmsztyry auta
Instrumyntal ze jednym chopym ze jednym strōmym ze jednōm babōmze jednōm babōwkōm ze jednym borajstwymze jednym autym ze sztyryma chopōmaze sztyryma strōmami ze sztyryma babamize sztyryma autami
Lokatiw ô jednym chopieô jednym strōmie ô jednyj babieô jednyj babōwce ô jednym borajstwieô jednym aucie ô sztyrech chopachô sztyrech strōmach ô sztyrech babachô sztyrech autach
Wokatiw jedyn chopjedyn strōm jedna babajedna babōwka jedne borajstwojedne auto sztyry chopysztryry strōmy sztyry babysztyry auta
 
Ornōngowe numeralesy
liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba pojedyncza liczba mnoga liczba mnoga
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy
Nominatiw piōnty chopszworty strōm szusto babasiudmo babōwka jedne borajstwojedne auto sztyry chopysztyry strōmy sztyry babysztyry auta
Genitiw piōntego chopaszwortego strōma szustyj babysiudmyj babōwki jednego borajstwajednego auta sztyrech chopōwsztyrech strōmōw sztyrym babōmsztyrech autōw
Datiw piōntymu chopowiszwortymu strōmowi szustyj babysiudmyj babōwce jednymu borajstwujednymu aucie sztyrym chopōmsztyrym strōmōm sztyrym babōmsztyrym autōm
Akkusatiw piōntego chopaszwortego strōma szustyj babysiudmo babōwka jednego borajstwajedne auto sztyrech chopōwsztyrech strōmōw sztyrym babōmsztyry auta
Instrumyntal ze piōntym chopym ze szwortym strōmym ze szustōm babōmze siudmōm babōwkōm ze jednym borajstwymze jednym autym ze sztyryma chopōmaze sztyryma strōmami ze sztyryma babamize sztyryma autami
Lokatiw ô piōntym chopieô szwortym strōmie ô szustyj babieô siudmyj babōwce ô jednym borajstwieô jednym aucie ô sztyrech chopachô sztyrech strōmach ô sztyrech babachô sztyrech autach
Wokatiw piōnty chopieszworty strōmie szusto babasiudmo babōwka jedne borajstwojedne auto sztyry chopysztryry strōmy sztyry babysztyry auta
 
Kolektiw numeralesy
Kolektiw numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw dwuch chopōw dwie baby dwa borajstwa
Genitiw dwuch chopōw dwōm babōm dwōm borajstwōm
Datiw dwōm chopōm dwōm babōm dwōm borajstwōm
Akkusatiw dwuch chopōw dwōm babōm dwōm borajstwōm
Instrumyntal z dwōma chopami z dwōma babami z dwōma borajstwami
Lokatiw ô dwuch chopach ô dwuch babach ô dwuch borajstwach
Wokatiw dwa chopy dzwie baby dwa borajstwa
 
Kōnckowe numeralesy
Kōnckowe numeralesy odmieniają się przez przypadki według podanych poniżej sposobów.
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw trzi szworte chopa trzi szworte baby trzi szworte borajstwa
Genitiw trzi szwortych chopa trzi szwortych baby trzi szwortych borajstwa
Datiw trzi szwortymu chopowi trzi szwortyj baby trzi szwortymu borajstwa
Akkusatiw trzi szwortych chopa trzi szwortych baby trzi szwortych borajstwa
Instrumyntal ze trzi szworte chopa ze trzi szworty baby ze trzi szwortym borajstwa
Lokatiiw ô trzi szwortyj chopa ô trzi szwortyj babie ô trzi szwortym borajstwie
Wokatiw trzi szworte chopa trzi szworte baby
 
Mnożōne numeralesy
Mnożōne numeralesy – d.d. podwujny, potrujny odmieniają się przez przypadki i rodzaje według podanego poniżej sposobu.
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw potrujny feler potrujno robota potrujne niyszczyńście
Genitiw potrujnego felera potrujnyj roboty potrujnego niyszczyńścio
Datiw potrujnymu felerowi potrujnyj robocie potujnymu niyszczyńściu
Akkusatiw potrujnego felera potrujnyj roboty potrujnego niyszczyńścio
Instrumyntal ze potrujnym felerym ze potrujnōm robotōm ze potrujnym niyszczyńściym
Lokatiiw ô potrujnym felerze ô potrujnyj robocie ô potrujnym niyszczyńściu
Wokatiw potrujny feler potrujno robota potrujne niyszczyńście
 
Niyzmianowane numeralesy
Niyzmianowane numeralesy podają przybliżoną, niezbyt dokładną ilość osób lub przedmiotów, odmieniają się przez przypadki i rodzaje.
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa
Genitiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa
Datiw niywiela chopowi niywiela babie niywiela borajstwu
Akkusatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa
Instrumyntal ze niywiela chopa (ze niywiela chopym) ze niywiela baby (ze niywiela babōm) ze niywiela borajstwym
Lokatiiw ô niywiela chopa ô niywiela babie ô niywiela borajstwie
Wokatiw niywiela chopa niywiela baby niywiela borajstwa
 
Wielorake numeralesy
Wielorake numeralesy d.d. dwojaki, trojaki, odmieniają się przez przypadki i rodzaje.
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw dwojaki chop dwojako baba dwojake borajstwo
Genitiw dwojakigo chopa dwojakij baby dwojakigo borajstwa
Datiw dwojakymu chopowi dwojakij babie dwojakymu borajstwu
Akkusatiw dwojakigo chopa dwojakij baby dwojakigo borajstwa
Instrumyntal ze dwojakym chopym ze dwojakōm babōm ze dwojakym borajstwym
Lokatiiw ô dwojakym chopie ô dwojakij babie ô dwoajkym borajstwie
Wokatiw dwojaki chopie dwojako baba dwojake borajstwo
 
Niektórzy używają miękkszej wymowy d.d.
dwojakiymu zamiast dwojakymu,
dwojakiym zamiast dwojakym,
dwojakie zamiast dwojake,
ale zmiękczeń staramy się nie stosować w zapisie podobnie jak ze słowem „kiery”, które zapisujemy „kery”.
 
Wielanasobne numeralesy
Wielanasobne numeralesy d.d. trzikroć, dwakroć, nie odmieniają się przez przypadki.
 
Numeralesy ze wiela cifrōw
Numeralesy ze wiela cifrōw odmieniają się następująco:
rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki
Nominatiw dwiesta dwadziesty drugi chop dwiesta dwadziesto drugo baba dwiesta dwadzieste druge borajstwo
Genitiw dwiesta dwadziesto drugigo chopa dwiesta dwadziestyj drugij baby dwiesta dwadziestego drugego borajstwa
Datiw dwiesta dwadziesto drugymu chopowi dwiesta dwadziestyj drugyj babie dwiesta dwadziestymu drugymu borajstwu
Akkusatiw dwiesta dwadziesto drugigo chopa dwiesta dwadziestyj drugij baby dwiesta dwadziestego drugigo borajstwa
Instrumyntal ze dwiesta dwadziesto drugim chopym ze dwiesta dwadziestōm drugōm babōm ze dwiesta dwadziestym drugim borajstwym
Lokatiiw ô dwiesta dwadziesto drugim chopie ô dwiesta dwadziestyj drugij babie ô dwiesta dwadziestym drugim borajstwie
Wokatiw dwiesta dwadziesty drugi chopie dwiesta dwadziesto drugo baba dwiesta dwadzieste druge borajstwo
 
Numeralesy ze wiela cifrōw czytamy według kolejności i zapisujemy oddzielnie każdy przedział liczbowy. Dejmy dyć:
542 – piynset sztyrdziyści dwa
 
Liczby powyżej dziesięciu do tysiąca każdorazowo posiadają nazwę przedziału określonego zwyczajową końcówką liczebnika pisaną z liczbą łącznie, d.d.
300 – trzista
30 – trzidziści 50 - piyndziesiōnt
13 - trzinoście
 
Przedziały liczbowe powyżej tysiąca każdorazowo posiadają nazwę przedziału pisaną za cyfrą lub liczbą i zapisywane są oddzielnie, d.d.
2371 – dwa tysiōnce trzista siedymdziesiōnt jedyn
 
Ze względu na dużą popularność mieszania śląskich i niemieckich nazw w czytaniu jednej liczby dopuszcza się, ale nie zaleca używanie takiej formy, przy czym nie może to zamazywać czytelności liczby d.d.
2500 – dwa tałzyny piyńset
 
Mając na uwadze fakt, że niektóre osoby w czytaniu liczb stosują niemiecki sposób czytania liczb (Ireneusz Czaja – Szwager z Laband) również ten sposób zostaje dopuszczony chociaż nie jest preferowany, przy czym nie może to zamazywać czytelności liczby d.d.
742 – siedymset dwa a sztyrdziści
 
Liczbę 1000 czytamy na dwa sposoby mając na uwadze faktyczną potrzebę:
- tysiōnc (tauzyn) – kej ze sia godōmy
- jedyn tysiōnc (jedyn tauzyn) – kej rozprawiōmy co by sprawić kup
 
Cyfrowy zapis liczebników
Cyntral numeralesy, kolektiw, kōnckowe i ornōngowe można napisać zarówno literami jak cyframi; liczebniki mnożne i wielorakie – tylko literami.
Dejmy dyć:
- cyntral – 1, 2, 3, roz, dwa, trzi
- kolektiw – 2, 3, 4, dwa, trzi, sztyry, dwuch, trzech, sztyrech
- kōnckowe 2/5, ¾, dwie piōnte, trzi ćwierci
- ornōngowe – 1, 2, 3, piyrwy, drugi, trzeci
- mnożōne – podwujny, potrujny
- wielorake – dwojaki, trojaki
 
Cyntral numeralesy, kolektiw, kōnckowe przedstawiając cyfrowo robimy tylko za pomocą cyfr arabskich, bez kropki. Nie dodajemy przy tym żadnych końcówek dla oznaczenia formy lub przypadka, w których dany numerales występuje.
Dejmy dyć: 7 buchōw (a niy 7. buchōw), 335 m (a niy 335. m), 0,5 litra (a niy 0,5. litra), 1/2 szychty (a niy ½. szychty).
To zetrwo do 4 (a niy: 4-ech) tydni.
Kōmedyjo we 2 (a niy: 2-uch) aktach.
Przileźli we 5 (a niy: 5-ro) ku mie.
 
Cyntral numeralesy wyrażamy cyframi arabskimi lub rzymskimi. Przy cyfrach arabskich stawiamy wówczas kropkę, przy cyfrach rzymskich – nie stawiamy kropki. Nigdy też nie dodajemy żadnych końcówek dla oznaczenia przypadków zależnych.
Dejmy dyć:
Chałpa ze XVIII (a niy: XVIII-ego) wieka.
Miyszko na 4. (a niy: 4-tym) sztoku.
 
Brak kropki po liczebniku porządkowym zapisanym cyframi arabskimi może spowodować zniekształcenie treści wypowiedzi.
Dejmy dyć szrajbniyncie zdania: „Ino na drugi semestr mioł szlecht cynzurki”
poprawnie bydzie: „Ino na 2. semestr mioł szlecht cynzurki”
zaś kejby niy bōło kropki zdanie: „Ino na 2 semsetr mioł szlecht cynzurki” bydzie wert tymu co ino na dwa semestry mioł szlecht cynzurki.
 
Kropkę przy zapisie ornōngowego numeralesa cyfrą arabską można opuszczać jedynie wtedy, gdy nie ma żadnej wątpliwości co do tego, że chodzi o ornōngowy numerales, m.in. przy zapisie czasu w godzinach, kiedy jest użyty wyraz godzina.
Dejmy dyć:
ô godz. 9 rano
Na 18 godzina wyznaczyli tref.
ale już
Lekcyje napoczynajōm sie o 8. rano.
 
Można też opuścić kropkę przy oznaczaniu kolejnych tomów i stron, np. Seryjo III, tōm 4, zajta 176.
 
Najczęściej kropkę opuszcza się w zapisach dat, zwłaszcza wtedy, gdy ornōngowy numerales towarzyszy nazwie miesiąca napisanej literami.
Dejmy dyć:
10 aprila 1950 r.
 
Gdy datę w całości piszemy cyframi arabskimi, stawiamy zawsze kropkę po każdej liczbie.
Dejmy dyć:
10.3.1950 r.
Przy łączeniu cyfr arabskich z rzymskimi w datach możemy kropkę stawiać lub nie.
Dejmy dyć:
10.III.1950 r. abo: 10 III 1950 r.
 
Dejcie pozōr. W wyjątkowych wypadkach, gdy liczebnik jest w zdaniu daleko od rzeczownika, nie należy go wyrażać zapisem cyfrowym, lecz literowym.
Dejmy dyć:
Bōło to fōrt sztrasa, chyba piōnto (a niy: 5.) na kwer.
 
 
Zapis czasu
Kiedy wskazówka przekroczy daną godzinę to czas podajemy czas minutowy, który upłynął w rozpoczętej gdzinie:
705 piyńć na usmo
112 dwanoście na drugo
 
Kwadranse zaznaczamy określeniami ćwierci i trzi ćwierci, które przeszły już w rozpoczętej godzinie:
715 ćwierć na usmo
145 trzi ćwierci na drugo
 
Połówki godzi określamy:
730 poła na usmo (pōł na usmo, halb na usmo, halb nacht acht)
130 poła na drugo (pōł na drugo, halb na drugo, halb nacht cwaj)
 
Po przejściu 30 minut stosuje się określenie „za” podając za ile minut będzie pełna godzina:
750 za dziesiyńć usma
745 za ćwierć usmo
 
Można też stosować określenie „do”, kiedy już niewiele czasu zostało do pełnej godziny:
759 minuta do usmyj
157 trzi do drugij
 
Wyróżniamy następujące godziny: piyrszo, drugo, trzecio, szworto, piōnto, szusto, siudmo, usmo, dziewiōnto, dziesiōnto, jedynosto, dwanosto.
Godziny po 1200 posiadają dookreślenie „po połedniu”:
13 piyrszo po połedniu
16 szworto po połedniu
Jeśli nie ma potrzeby określać pory dnia wtenczas można podać godzinę bez tego określenia, na przykład gdy ktoś pyta się na ulicy, która godzina:
- Kero godzina
- Szworto
 
Natomiast kiedy podajemy o której odlatuje samolot wtenczas należy odpowiedzieć precyzyjnie:
- Kej je fliger na Dortmund?
- Ô szwortyj rano.
 
Godziny w porze wieczornej posiadają dookreślenie „na wieczōr”:
19 siudma na wieczōr
20 usma na wieczōr
 
Godziny w porze nocne są dookreślane słowami „w nocy”:
22 dziesiōnta w nocy
23 jedynosto w nocy
 
Godziny w godzinach rannych można dookreślać słowem „rano”:
4 szworto rano
 
Zapis daty
Datę zapisujemy słownie, z użyciem cyfr arabskich, z użyciem cyfr rzymskich oraz w sposoby połączone. Zawsze z przodu jest dzień, potem miesiąc, a na końcu rok.
Dla potrzeb internetowy i statystycznych w zapisie arabskim można odwrócić kolejność podając najpierw rok, potem niesiąc a na końcu dzień.
 
Zapis cyframi rzmskimi:
bez kropek I X MCMLIII
jak również z użyciem kropek, które oddzielają dzień od miesiąca i miesiąc od roku I.X.MCMLIII
W zapisie rzymskim na końcu nie dopisuje się skrótu „r.” od „roku”
 
W połączeniu cyfr arabskich z cyframi rzymskimi tylko miesiąc można oznaczać cyfrą arabską. Można stować wówczas odstępy, kropki, albo bez odstępów. Każdorazowo na końcu można dopsać skrót „r.” od słowa „rok”:
1 X 1967, 1 X 1967 r.
1.X.1967, 1.X.1967 r.
1X1967, 1X1967 r.
 
W zapisie cyframi arabskimi można stosować odstępy, kropki. Każdorazowo na końcu można dopsać skrót „r” od słowa „rok”:
5 05 2003, 5 05 2003 r.
5.05.2003. 5.05.2003 r.
Można również pomijać cyfrę „0” w określeniu miesiąca:
5 5 2003, 5 5 2003 r.
5.5.2003, 5.5.2003 r.
Również można skrócić rok do dwóch ostatnich cyfr jeśli nie wpłynie to na poprawne zrozumienie daty, ale wówczas już nie dopisujemy „r”:
5 5 03
 
W zapisie mieszanym literowo-cyfrowym nie stosujemy cyfr rzymskich, natomiast zapis cyfrowy obejmuje dzień i rok.
5 październik 2012 r.
5 październik 2012
 
Ponadto można dokonywać zapisu literowego, d.d.
dwadziesta drugi nowymber tysiōnc dziewyńset dziewiyńdziesiōnty drugi rok.
Słowo „rok” można pominąć.