Bozůn: Porōwnanie wersyji

Usunięta treść Dodana treść
Addbot (dyskusyjŏ | wkłŏd)
m Bot: Migrating 70 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q43101 (translate me)
m →‎Wuaśćiwośći bozůnůw: uortograficzne a tychńiczne, replaced: jak → kej (3), w → we (4) using AWB
Linijŏ 3:
 
== Wuaśćiwośći bozůnůw ==
Koždo čůnstka je bozůnym abo [[fermjůn]]ym, zaležńy uod pośadanygo spinu - twjerdzyńy statystyki spinowyj nařuco wyńikajůnco s ńygo statystyka kwantowo, kero uodrůžńo fermjůny uod bozůnůw. Zgodńy s [[Model Standardowy|Modelym Standardowym]] fermjůny sům čůnstkůma elymyntarnymi "[[materja (fizyka)|materji]]", natůmjast bozůny překludzajům uoddźouywańo.
 
W zwjůnzku ze spinym coukowitym, ńyoddźoujůnce bozůny podlygajům [[Statystyka Bosego-Einsteina|statystyce Bosego–Einsteina]]. Jednům s jeji kůnsekwyncyji je istńyńy [[Kůndynsat Bosego-Einsteina|kůndynsatu Bosego–Einsteina]], „pjůntygo” stanu skupjyńo materii, we kerym dowolno ličba bozůnůw može dźelić tyn sům stan kwantowy. Kůndynsat Bosego-Einsteina ńy mo jakkej dotůnd žodnygo praktyčnygo zastosowańo. Pozwalo natůmjast na uobserwowańy efektůw kwantowych wwe skali makroskopowyj l. b. bez swobodny spadek kůndynsatu wwe źymskym polu grawitacyjnym idźe eksperymyntalńy pokozać [[zasada ńyoznačůnośći Heisenberga]].
 
Uoddźouywańo [[čůnstki wirtualne|wirtualnych]] bozůnůw s řečywistymi fermjůnůma nazywomy [[oddźouywańo podstawowe|oddźouywańůma podstawowymi]]. Zachowańy pyndu wwe tych uoddźouywańach uobjawjo śe matymatyčńy we wšyjstkych znůnych śiuach. Bozůny učestńičůnce wwe tych uoddźouywańach nazywůmy [[bozůny cechowańo|bozůnůma cechowańo]]. Sům to:
 
* dwa bozůny [[bozůn W|W]] i jydyn [[bozůn Z|Z]] ([[oddźouywańy suabe]])
* uoźym [[gluůn|gluůnůw]]ůw ([[oddźouywańy śilne]])
* [[fotůn]] ([[oddźouywańy elektrůmagnetyčne]])
* hipotetyčny [[grawitůn]] pośredńičůncy we [[grawitacyjo|grawitacyje]].
 
Čůnstki zuožůne s kilku inkšych čůnstek (tak jakkej [[protůn]]y abo [[neutrůn]]y) můgům być jednako fermjůnůma a bozůnůma, zaležńy uod jeich coukowitygo spinu. Skiž tygo wjela jůnder atůmowych je bozůnůma. Půmimo tygo, aže čůnstki twořůnce jůndra, t.j. protůn, neutrůn, a tyž krůnžůnce wokůu jůndra elektrůny, sům fermjůnůma, možliwe je by jydyn pjyrwjostek (lo bajšpila [[hel]]) mjou izotopy bydůnce fermjůnůma (l.b. <sup>3</sup>He) i inkše bydůmce bozůnůma (l.b. <sup>4</sup>He). (<sup>3</sup>He) je zuožůny s jydnygo neutrůnu a dwůch protůnůw [PNP]. Podańy [[deuter]] (<sup>2</sup>H), zuožůny s jydnygo protůnu i jydnygo neutrůnu [NP] je bozůnym, podčas gdy [[tryt]] (<sup>3</sup>H), kery je zuožůny s dwůch neutrůnůw i jydnygo protůnu [NPN] je fermjůnym.
 
Růžńica půmjyndzy statystykůma bozůnůw a fermjůnůw istńije wyuůnčńy při dužych gynstośćach – kedy ich fůnkcyje zachodzům na śebje. W ńiskych gynstośćach, uobydeje statystyki redukujům śe do [[statystyka Maxwella-Boltzmanna|statystyki Maxwella-Boltzmanna]], wjync zarůwno bozůny i fermjůny zachowujům śe jakkej čůnstečki klasyčne.
 
== Přikuody bozůnůw ==