|
=Ščiga i ščigôń=
Downij wjeřôűo śe, iže ńykedy umarlok cycko abo zjodo we trôle śmjertelńica i bez to sprowodzo śmjerć na krewńokôwfamiljo i sômśadôw űod ńego. Ta přiwjarka śe nojčyńśćij šyřôűa we časach srogich zarazôw, kedy jedyn po drugim umjyroű, ńykej i coűke wśe, a ludźe ńy wjedźeli pojakymu. Ńykej tyž môg taki umarlok wylazować ze grobu i strošać, šterować a nynkać ludźi po nocach, larmo robić i jodűo wyžyrać. Jak wloz kaj na jako wježa, to kaj by ńy wejřoű, naűobkoűo wšyndy umjyrali ludźe. Padaűo śe, co taki juž za žyćo mjoű dwa serca, dwje duše i dwje raje zymbôw. Po śmjerći jyno jedna duša űopuščaűa ćaűo, a ta drugo űostowaűa w ńym, skuli čego žôű űôn dali we grobje, we kerym go pochowali. NaWe Dolnym Ślônsku to śe na takigo padaűo ''Nachzehrer'' abo ''Wiedergänger'', a nawe Gôrnym – ''ščiga'', eli to bôűa baba, abo ''ščigôń'', eli to bôű chop.
Coby tako ščiga ńy môgűa ludźôm škôdźić, ča jôm bôűo wykopać i přebić ji serce dymbowym koűkym (nawe Ślônsku, bo kaj ińdźi padaűo śe, co nojlepšy je űośinowy), abo ji űobeřnôńć gowa i wsadźić ji jôm mjyndzy nogi. Jak juž kogo za žyćo mjeli we podejřyńu, co po śmjerći moge śe űostać ščigôm, to go chowali gymbôm na dôű i wkűoadaliwkűodali mu do gymby kamjyń. Padaűo śe tyž, co dobře je ukraś ščidze śmjertelńica űod nij abo śe legnońć we trôle űod nij, bo śe wtynčos ńy môgűa do grobu wrôćić i coűko moc traćôűa, nale to bôűo fest a fest ńybezpječne i maűo bôűo takich, kere śe na to powožyli.
Űo ščigach ze Ślônska stoji juž we handšrifće ze XV wjeku, kery mo titel ''Contra incubum, alias latalecaem''{{ref|1}}. Űo takich, kere we trôle cyckajôm abo zjodajôm śmjertelńica, pelcjakla (to bôű prawje taki jedyn űowcoř) abo zjodajômgryzôm swoje palcyska, we XVI wjeku škryflali Martin Böhm {{ref|2}} i Joachim Curaeus {{ref|3}}. Dwa znane připadki ščigôńôw – szewca-samobôjce ze Breslau i Johannesa Cuntiusa ze Bennisch (Horní Benešov wele Krnova) – űopisoű tyž lykoř ze Breslau, Martin Weinrich, we wstympje do kśônžki Giovanniego Francesco Pico della Mirandoli, kero wydoű we roku 1612 we Strassburgu {{ref|4}}.
Podwjela śe we coűkij Ojropje ńy zrobjôűo gűośno űo serbskich wapjyřach, we kśônžce ''Sympathetisch- und Antipathetischer Misch Masch'' ze roku 1715 {{ref|5}} stoűo juž űo ščigach ze kole Tarnowskich Gôr. Stoűo tam, jak te ščigi wyglôndajôm, jako mogôm ludźômludźi ukřiwdźić i jako to śe před ńymi idźe űobrôńić. Bôűo tyž tam űopisane, co groźi takymu, co ščidze śmjertelńica powožy śe ukraś. Potym te nojgűośńyjše to juž bôűy ino te serbske wapjyře.
Tych serbskich wampjyřôw badaűo we roku 1732 čech aűstrijockich lykořy, kere sűužyli při wojsku – Flückinger, Siegele i Baumgarten. Coűko historjo ze serbskij wśi Medwegja űopisali te lykoře we raporće ''Visum et repertum'' {{ref|6}}. Raport tyn narobjôű kupa larma we coűkij Ojropje i dyškusjo űo wampjyřach ćôngűa śe aže po lata 60-te XVIII wjeku. Ńykere ze dyškutantôw, lo přikűadu Augustin Calmet {{ref|7}} spominali tyž při űokazji űo ślônskich ščigach. A nawe Ślônsku tyž śe űo tych serbskich wampjyřach škryflaűo. Juž we tym samym 1732 roku pisoű űô ńich legńicki lykoř Pohl {{ref|8}}, a potym Christian Stieff we ''Ślônskim labiryńće historyčnym'' {{ref|9}}, kaj spômńoű i űo tych ščigôńach, űo kerych pisoű přôdźi Weinrich.
Potym śe za tyn tymat wźyńi literaty, a skuli tego, co do rômanôw ńijak ńy pasowoű bjydny chop ze wśi, zrobjyli wampjyřami grofôw i princôw.
|
