We fizyce čůnstekczůnstek '''bozůny''' ([[angelsko godka|ang.]] ''boson'' uod nazwiskamjana fizyka [[Satyendra Bose]]), sům čůnstkůmaczůnstkůma pośadajůncymikere majům [[spin (fizyka)|spin]] coukowitycołkowity. WjynkšośćWjynkszość bozůnůw to čůnstkizłożůne zuožůneczůnstki, jydnokženale 12 sś ńich ( tak zwanemjanowane [[bozůny cechowańo]]) sům [[ Čůnstkaelymyntarno elymyntarnaczůnstka| čůnstkůma elymyntarnymi czůnstkůma]], ńyzuožůnymińyzłożůnymi s myńšychmyńszych čůnstekczůnstek ( čůnstki fůndamyntalne czůnstki). ▼{{ort}}
▲We fizyce čůnstek '''bozůny''' ([[angelsko godka|ang.]] ''boson'' uod nazwiska fizyka [[Satyendra Bose]]), sům čůnstkůma pośadajůncymi [[spin (fizyka)|spin]] coukowity. Wjynkšość bozůnůw to čůnstki zuožůne, jydnokže 12 s ńich (tak zwane [[bozůny cechowańo]]) sům [[Čůnstka elymyntarna|čůnstkůma elymyntarnymi]], ńyzuožůnymi s myńšych čůnstek (čůnstki fůndamyntalne).
== WuaśćiwośćiWłaśćiwośći bozůnůw ==
KoždoKożdo čůnstkaczůnstka je bozůnym abo [[fermjůn]]ym, zaležńyzależńy uod pośadanygo spinu - twjerdzyńy statystyki spinowyj nařuconarzuco wyńikajůnco sś ńygo statystyka kwantowo, kero uodrůžńouodrůżńo fermjůny uod bozůnůw. ZgodńyDo szgody ze [[ModelSztandardowy StandardowyModel|ModelymSztandardowym StandardowymModelym]] fermjůny sům čůnstkůmaczůnstkůma elymyntarnymi "[[materjamateryjo (fizyka)|materjimateryji]]", natůmjast bozůny překludzajůmzaś przekludzajům uoddźouywańouoddźoływańo.
W zwjůnzku ze spinymcołkowitym coukowitymspinym, ńyoddźoujůnceńyoddźołjůnce bozůny podlygajům [[Statystyka Bosego-Einsteina|statystyce Bosego–Einsteina]]. Jednům s jeji kůnsekwyncyji je istńyńy [[Kůndynsat Bosego-Einsteina|kůndynsatu Bosego–Einsteina]], „pjůntygo” stanu skupjyńo materiimateryji, we kerym dowolno ličbanůmera bozůnůw možemoże dźelićbyć we tyn sůmsůmym stankwantowym kwantowystańe. Kůndynsat Bosego-Einsteina ńy mo kej dotůnd žodnygożodnygo praktyčnygopraktycznygo zastosowańo. Pozwalo natůmjast na uobserwowańy efektůw kwantowych we skali makroskopowyj l. b. bez swobodny spadek kůndynsatu we źymskym polu grawitacyjnym polu idźe eksperymyntalńy pokozać [[zasada ńyoznačůnośćińyoznaczůnośći Heisenberga]].
UoddźouywańoUoddźoływańo [[čůnstki wirtualne czůnstki|wirtualnych]] bozůnůw s řečywistymirzeczywistymi fermjůnůma nazywomymjanujymy [[oddźouywańo podstawowe|oddźouywańůma oddźoływańo|podstawowymi oddźouywańůma]]. Zachowańy pyndu we tych uoddźouywańachuoddźoływańach uobjawjo śe matymatyčńymatymatyczńy we wšyjstkychwszyjstkych znůnychznůmych śiuachśůłach. Bozůny učestńičůncekere uczestńiczům we tych uoddźouywańachuoddźoływańach nazywůmymjanujymy [[bozůny cechowańo|bozůnůma cechowańo]]. Sům to:
* dwa bozůny [[bozůn W|W]] i jydyn [[bozůn Z|Z]] ([[oddźouywańyoddźoływańy suabesłabe]])
* uoźym [[gluůn]]ůw ([[oddźouywańyoddźoływańy śilnefestylne]])
* [[fotůn]] ([[oddźouywańyoddźoływańy elektrůmagnetyčneelektrůmagnetyczne]])
* hipotetyčnyhipotetyczny [[grawitůn]] pośredńičůncykery pośredńiczy we [[grawitacyjo|grawitacyje]].
ČůnstkiCzůnstki zuožůnezłożůne sze kilku inkšychinkszych čůnstekczůnstek (tak kej [[protůn]]y abo [[neutrůn]]y) můgůmmogům być jednako fermjůnůma a bozůnůma, zaležńyzależńy uod jeich coukowitygocołkowitygo spinu. SkižSkiż tygo wjela jůnder atůmowych je bozůnůma. PůmimoMimo tygo,aze ažeczůnstki čůnstkikere twořůncetworzům jůndra, t.j. protůn, neutrůn, a tyžtyż krůnžůncekrůnżůnce wokůuwobkoło jůndra elektrůny, sům fermjůnůma, možliwemożliwe je by jydyn pjyrwjostek (lo bajšpilabajszpila [[hel (chymiczny elymynt)|hel]]) mjoumjoł izotopy bydůnce fermjůnůma (l.b. <sup>3</sup>He) ia inkšeinksze bydůmce bozůnůma (l.b. <sup>4</sup>He). (<sup>3</sup>He) je zuožůnyzłożůny s jydnygo neutrůnu a dwůch protůnůw [PNP]. Podańy [[deuter]] (<sup>2</sup>H), zuožůnyzłożůny s jydnygo protůnu i jydnygo neutrůnu [NP] je bozůnym, podčaspodczas gdykedy [[tryt]] (<sup>3</sup>H), kery je zuožůnyzłozůny sze dwůch neutrůnůw ia jydnygojednygo protůnu [NPN] je fermjůnym.
RůžńicaRůżńica půmjyndzymjyndzy statystykůma bozůnůw a fermjůnůw istńijeistńeje wyuůnčńyino připrzi dužychsrogich gynstośćach – kedy ich fůnkcyje zachodzům na śebjeśa. WWe ńiskychńiskich gynstośćach, uobydejeuobjedwje statystyki redukujům śe do [[statystyka Maxwella-Boltzmanna|statystyki Maxwella-Boltzmanna]], wjync zarůwnojednako bozůny ia fermjůny zachowujům śe kej čůnstečkiczůnsteczki klasyčneklasyczne.
== PřikuodyBajszpile bozůnůw ==
* kożdo czůnstka uo spińe cołkowitym
* kožda čůnstka uo spińy coukowitym
* jůndra [[deuter]]u
* atůmy [[hel]]u-4
* atůmy [[sůd|sodu]]-23
* [[fotůn]]y, kere przekludzajům [[elektrůmagnetyczne oddźoływańy|elektrůmagnetyczne oddźoływańo]]
* [[fotůn]]y, překludzajůnce [[oddźouywańy elektrůmagnetyčne|oddźouywańo elektrůmagnetyčne]]
* bozůny [[bozůn W|W]] ia [[bozůn Z|Z]], překludzajůnceprzekludzajůnce uoddźouywańosłabe suabeuoddźoływańo
* [[gluůn]]y
* [[fůnůn]]y
* [[bozůn Higgsa|bozůny Higgsa]]
== ZobočZobejrzij tyžtyż ==
* [[anyůn]]
| 