Gōrny Ślōnsk: Porōwnanie wersyji

Termin ''Silesia Superior'' ukazuje sie po rŏz piyrszy we zdrzōdłach pisanych pod kōniec 15. stoleciŏ. Bōł to teryn na weschōd ôd [[Przesieka Ślōnskŏ|Przesieki Ślōnskij]], kerŏ stanowiyła naturalnõ granicã miyndzy [[Uopolske kśůnżynstwo|ôpolskim]] a [[Wrocławske ksiynstwo|wrocławskim ksiynstwym]]. Terŏźnie ôkryślynie granic Gōrnego Ślōnska ôpiyrŏ sie przede wszyjskim na kształcie regyrōnkowego rejōnu ôpolskigo we pruskij [[Prowincyjŏ Ślōnsk|Prowincyji Ślōnsk]], a niyskorzij [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk|Prowincyji Gōrny Ślōnsk]]. Gōrny Ślōnsk ôbyjmuje tyż [[Ćeszyn|Cieszyn]] a inksze teryny dŏwnego [[Austryjŏcki Ślōnsk|Austryjŏckigo Ślōnska]], jednak skuli inakszyj tożsamości miyszkańcōw i inkszy ciōnginkszyj historyje niy sōm ôni dycki do niegoônego zarachowanirachowani. Wiynkszość regiōnu, co mŏ łōncznõ wiyrchniã 20,373&nbsp;km² a kole 5 milijōnōw miyszkańcōw<ref name="gornyslaskwpigulce">{{Cytuj |autōr = [[Grzegorz Kulik]] |tytuł = Górny Śląsk w pigułce |data = 2018-05-21 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = wachtyrz.eu |url = https://wachtyrz.eu/gorny-slask-w-pigulce/ |jynzyk = pl}}</ref>, je tajlōm Polski (wwe wojewōdztwach [[Ślůnske wojewůdztwo|ślōnskim]] i [[Uopolske wojewůdztwo|ôpolskim]]) ôd abszlusu [[II wojna śwjatowo|II światowyj wojaczki]], za to myńszŏ tajla połedniowo-zachodniŏ je we [[Czesko Republika|Czeskij Republice]] (we [[Morawsko-ślōnski krŏj|morawsko-ślōnskim krŏju]]).

Historycznŏ stolica regiōnu to je [[Ôpole]]. Inkszymi historycznie wŏżnymi miastami bōły: [[Racibōrz]], [[Prudnik]], [[Bytům|Bytōm]], [[Uopawa|Ôpawa]] a [[Ćeszyn|Cieszyn]]. Terŏźnie nojsrogszym miastym sōm [[Katowicy|Katowice]] a nojbarzij zaludniōnym przestrzyństwym je [[Kůnurbacyjo katowicko|kōnurbacyjŏ katowskŏ]] społym ze [[Rybnicki Rejōn Wōnglowy|Rybnickim Rejōnym Wōnglowym]]. Na Gōrnym Ślōnsku je tyż tajla [[Uostrawa|Ôstrawy]] jak tyż srogŏ tajla aglomeracyje ôstrawskij. Srogŏ tajla regiōnu cechuje sie wydobyciym [[Kamjůnny wůngel|kamiynnego wōnglŏ]] i zwiōnzanōm z tym industrializacyjōm i urbanizacyjōm we 19. i 20. stoleciu, alenale ôbyjmuje tyż z wiynksza bauerski [[Uopolski Ślůnsk|Ôpolski Ślōnsk]] jak tyż [[Ślůnski Beskid|Beskidy]] i [[Sudety Weschodnie|Sudety]].

Etniczność i gŏdka Gōrnego Ślōnska sōm barzo słożōne, skuli ôbecności sam stu tysiyncy przedstŏwicieli [[Miymce|myńszości miymieckij]] w Polsce jak tyż [[Poloki|myńszości polskij]] w Czechach, dopōminajōncyj sie [[Autōnōmijŏ|autōnōmije]] dlŏ polskij tajli regiōnu, [[ślōnsko nacyjŏ|ślōnskij nacyje]], ôziymset tysiyncy [[Ślōnzŏki|Gōrnoślōnzŏkōw]] a starōnku ô kodyfikacyjõ sztandardowyj [[Ślōnskŏ gŏdka|ślōnskij gŏdki]], keryj statussztatus za dialekt polskij gŏdki abo samodzielnõ gŏdkã zachodniosłowiańskõ je kwestiōnowany. We 20. stoleciu Gōrny Ślōnsk bōł przedmiotym pŏru terytorialnych spiyrek pōmiyndzy Polskã a Czechami.

We 1241 roku, po najechaniu Małopolski, Mōngoły najechali Ojropã i Ślōnsk, co wywołało panikã i masowe zaucieczki. Po śmierci ônych khana (prziwōdcy) Ordy Mongoły uzdali niy naciskać dalij we głōmb Ojropy, alenale wrōciyli na weschōd, coby wziōńć udzioł we ôbiorach nowego Wielgigo Khana.

Spōrny je statussztatus ślōnskij mŏwy. We gŏdkoznawczych publikacyjach ślōnszczyzna je uznŏwanŏ za dialekt polskij gŏdki. We polskim Nŏrodnym Wszeôbecnym Wykazie we 2002 roku używanie ślōnskigo we dōmowych kōntaktach zadeklarowało 56,6 tys. ôsōb<ref>{{cytuj strōnã|url=http://old.stat.gov.pl/gus/5840_4520_PLK_HTML.htm |tytuł=Ludność według języka używanego w domu oraz województw w 2002 r. |data=2008-07-15 |praca=Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 |ôpublikowany=Główny Urząd Statystyczny |data dostympu=2011-04-21}}</ref>. We wykazie ze 2011 roku było już 529 tys. takich deklaracyji<ref>{{cytuj strōnã |url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf |tytuł=Ludność według języka używanego w domu, płci oraz charakteru miejsca zamieszkania w 2011 roku |praca=Ludność. Stan i struktura społeczno-demograficzna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. |ôpublikowany=Główny Urząd Statystyczny |data dostympu=2013-04-14}}</ref>.