Prudnik: Porōwnanie wersyji

Usunięta treść Dodana treść
mNie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linijŏ 43:
| commons = Category:Prudnik
}}
'''Prudnik''', przōdzij tyż '''Prōmnik'''<ref>{{Cytuj ksiōnżkã|miano=Reinhold|nazwisko=Olesch|tytuł=[[Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg]]|autōr link=Reinhold Olesch|rok=1958|wydŏwca=Kommission bei Otto Harrassowitz|miyjsce=Wiesbaden}}</ref> ({{W gŏdce|lat|Prudnicium}}, {{W gŏdce|deu|Neustadt in Oberschlesien}}, {{W gŏdce|sli|Neustoadt}}, {{W gŏdce|ces|Prudník}}) to je [[miasto]] na [[Gōrny Ślōnsk|Gōrnym Ślōnsku]], we połedniowo-zachodnij [[Polska|Polsce]], we [[uopolske wojewůdztwo|ôpolskim wojewōdztwie]], siydziba władz [[Prudńicki krys|prudnickiego krysu]] i [[Gmin Prudńik|gminu Prudnik]], stolica [[Ojroregiōn Pradziŏd|Ojroregiōnu Pradziŏd]]. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na granicy [[Ślōnskŏ Nizina|Ślōnskij Niziny]] a [[Ôpawske Gōry|Ôpawskich Gōr]], nad rzykami [[Prudnik (rzyka)|Prudnik]] a [[Złoty Potok (dopływ Prudnika)|Złoty Potok]]. Dŏwnij nojsrogsze miasto Gōrnego Ślōnska.
 
Podle danych na 30 czyrwnia 2018 miasto byłobōło zamiyszkane bez 21 170 ôsōb<ref>{{Cytuj |autōr = GUS |tytuł = Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2018 r. Stan w dniu 30 VI |data = 2018-10-12 |data dostympu = 2019-04-15 |ôpublikowany = stat.gov.pl |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-r-stan-w-dniu-30-vi,6,24.html |jynzyk = pl}}</ref>.
 
== Geografijŏ ==
Miasto leży we połedniowo-zachodnij tajli Gōrnego Ślōnska, na [[Uopolski Ślůnsk|Ôpolskim Ślōnsku]], przi granicy ze historycznym [[Dolny Ślōnsk|Dolnym Ślōnskym]] (ôd zŏchodu) a [[Ôpawski Ślōnsk|Ôpawskim Ślōnskym]] (ôd połedniŏ), na przestrzyństwie dwōch fizjograficznych mezoregionōw: pōłnocnŏ tajla na Ślōnskij Nizinie, a połedniowŏ tajla na Ôpawskich Gōrach ([[Sudety]]). Prudnik zajmuje pŏrã bergōw ([[Kaplicznŏ Gōra]], [[Koziŏ Gōra (Ôpawske Gōry)|Koziŏ Gōra]], [[Kraska]], [[Ôkopowŏ]], [[Wrōblik]], [[Zbylut]]), na połedniu ôpiyrŏ sie ô piyrsze zalesiōne stoki, przinŏleżōnce już do Landszaftowego Parku Ôpawskich Gōr<ref>{{Cytuj |tytuł = Prudnik |data dostympu = 2021-02-19 |ôpublikowany = www.mimuw.edu.pl |url = https://www.mimuw.edu.pl/~czarnik/prudnik.html}}</ref>. We Prudniku a ôkolicy gŏdŏ sie we [[Průdńicki djalekt|prudnickim dialekcie]] [[Ślůnsko godka|ślōnskij gŏdki]]. Bez administracyjne granice miasta przepływajōm rzyki Prudnik (lewy dopływ [[Ôsobłoga (rzyka)|Ôsobłogi]]) a Złoty Potok, potoki [[Lubrzanka (dopływ Ôsobłogi)|Lubrzanka]], [[Trzebinka (dopływ Prudnika)|Trzebinka]] a [[Graniczny Potok (dopływ Trzebinki)|Graniczny Potok]]<ref>{{Cytuj |autōr = Geo-System |tytuł = Prudnik – System Informacji Przestrzennej – e-mapa.net |data dostympu = 2021-02-19 |ôpublikowany = prudnik.e-mapa.net |url = http://prudnik.e-mapa.net/ |jynzyk = pl}}</ref>. Kole 5,5 km na połednie ôd miasta przebiygŏ polsko-czeskŏ granica. Prudnik położōny je na wysokości kol. 265 m n.p.m. Nojwyżyj położōny pōnkt wyw mieście je na wysokości 403 m n.p.m., a nojniższy 238 m n.p.m<ref>{{Cytuj |autōr = Andrzej Dereń |tytuł = Prudnik ma nowy plan miasta |data = 2018-06-20 |data dostympu = 2021-02-19 |url = http://terazprudnik.pl/2018/06/20/plan/ |jynzyk = pl}}</ref>.
 
=== Klimat ===
Linijŏ 134:
* [[Czyżkowy Młyn]]
 
WyW mieście sōm tyż ôsiedla:
* [[Jasiōnowe Wzgōrze]]
* [[Ôsiedle Tysiōncleciŏ (Prudnik)|Ôsiedle Tysiōncleciŏ]]
Linijŏ 161:
[[Plik:Prudnik in 1946 (3).jpg|thumb|left|Prudnicki Rynek po wojaczce]]
[[Plik:Poświęcenie sztandaru Komisji Zakładowej NSZZ „S“ ZPB „Frotex“ (7).jpg|thumb|Antykōmunistycznŏ dymōnstracyjŏ we Prudniku (13 grudnia 1981)]]
Teryn, na kerym powstoł Prudnik bōł na styku plymiynia [[Golynszyce|Golynszyc]] ze [[Ôpolany (plymiã)|ÔpolanōmaÔpolanami]]<ref>{{Cytuj |autōr = [[Fryderyk Kremser]] |tytuł = Góry Opawskie, czyli okolice Biskupiej Kopy |data = 1986 |miyjsce = Ôpole |wydŏwca = Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej}}</ref>. Przedlokacyjny zidlōng na terynie terŏźnego miasta nosiył miano ''Polskŏ Wieś''<ref>{{Cytuj |autōr = Andrzej Dereń |tytuł = Tygodnik Prudnicki - Najstarszy prudnicki wojownik |data = 2010-08-04 |data dostympu = 2021-02-03 |ôpublikowany = www.tygodnikprudnicki.pl |url = http://www.tygodnikprudnicki.pl/tygodnik-arty-5972-najstarszy_prudnicki_wojownik.html}}</ref>. Założycielym miasta bōł nojwyższy marszałek [[Czesko Republika|Krōlestwa Czech]] a namiestnik [[Styryjŏ|Styryje]] – czeski wielmoża Vok I. z Rožmberka. We latach 1255–1259 założōł ôn we ôkolicy terŏźnego Prudnika pŏrã wsi, a we zakolu rzyki Prudnik – gotycki zōmek, co kōntrolowoł ruch na handlowyj sztrececeście zez [[Nysa|Nysy]] do [[Uopawa|Ôpawy]]<ref>{{cytuj ksiōnżkã|nazwisko=Weltzel|miano=Augustin Bogislaus|tytuł=Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku|miyjsce=Opole|rok=2005|wydŏwca=Wydawnictwo MS|isbn=83-8894-560-2}}</ref>. Prudnik bōł nojdalij wysuniyntym na pōłnoc bastiōnym Krōlestwa Czech<ref>{{Cytuj |autōr = |tytuł = Jak Czesi założyli Prudnik |data = 2013-05-23 |data dostympu = 2020-08-26 |ôpublikowany = Nowa Trybuna Opolska |url = https://nto.pl/jak-czesi-zalozyli-prudnik/ar/4561597 |jynzyk = pl}}</ref>.
 
Miano ''Prudnik'' je utworzōne ôd rzeczownika ''prōnd'' (prōnd rzyczny, strōmiyń, przepływ, wartkość – po czesku ''proud'') a ôznaczŏ, podanie jak pobliskŏ ''[[Prynżyna]]'', rzykã ô wartkim bystrzinu, potym tyż zidlōng leżōncy nad tã rzykōm.
 
Syn Voka, Jindřich I. z Rožmberka kol. 1279 roku dostoł dlŏ Prudnika lokacyjõ miasta na magdeburskim prawie. Miasto do 1337 byłoroku bōło we granicach [[Morawa|Morawy]]. We styczniu 1337 roku czeski krōl [[Luksymburski Jůn|Jōn Luksymburski]] przedoł Prudnik za cynã 2000 grziwn princowi [[Niymodliński Bolesław Niymodliński|Bolesławowi Niymodlińskimu]]<ref>{{Cytuj |autōr = |tytuł = Miasto Prudnik. Średniowiecze |data = |data dostympu = 2020-03-06 |ôpublikowany = www.skladnica-gornoslaska.pl |url = http://www.skladnica-gornoslaska.pl/index.php?go=PrudnikM}}</ref>. We 1373 wyroku w mieście zaczła sie epidymijŏ [[Dżōma|dżōmy]]. Przeżyło to ino pŏru miyszkańcōw, kerzi skryli sie we pobliskich gōrach. Po wrōcyniu do Prudnika spŏlyli wiynkszość budōnkōw i napoczli ôdbudowã miasta<ref>{{Cytuj |autōr = Leszek Bobowski |tytuł = Miasto w ogniu |data = 2010-09-22 |data dostympu = 2019-03-07 |ôpublikowany = „Tygodnik Prudnicki” |url = http://www.tygodnikprudnicki.pl/tygodnik-arty-6112-miasto_w_ogniu.html}}</ref>.
 
23 marca 1464 roku Prudnik i pobliske wsie ôstałybōły ôbłożone [[Ekskōmunika|ekskōmunikōm]] zatwierdzōnõ bezôd [[Papjyż|papiyża]] [[Pius II|Piusa II]]<ref>{{Cytuj |autōr = Tadeusz Kwaśniewski |tytuł = Nie zapłacili za księcia |data = 2002-08-16 |data dostympu = 2021-02-19 |ôpublikowany = nto.pl |url = https://nto.pl/nie-zaplacili-za-ksiecia/ar/3960397 |jynzyk = pl}}</ref>.
 
Po śmiyrci ôstatnigo ze Ôpolskich Piastōw, Jōna II Dobrego, we 1532 roku miasto przeszło we włŏdanie [[Habsburgi|Habsburgōw]]. Prudnik trefiył na 21 lŏt we rynce polskij dynastyjidynastyje [[Wazy|Wazōw]] (1645–1666). Potym zasik przejōnlimiasto jyprzejōnli Habsburgi. Miasto byłobōło włŏsnościōm krōla, a stało sie prynżnym ôstrzodkym rzemiyślniczym ai handlowym. Znani bylibōli prudniccy płōciennicy, eksportujōncy swoje produkty do [[Ńiderlandy|Niderlandōw]], a tyż garbarze. Po [[Wrocław|wrocławskim]] pokoju, miasto społym z cołkim Ślōnskym znŏdło sie we granicach Prus.
 
Po przegranych [[Ślōnske wojaczki|ślōnskich wojaczkach]], we lutym 1779 wew czasie [[Wojaczka ô bajerskõ sukcesyje|wojaczki ô bajerskõ sukcesyje]] Austryjŏki przekludziyli artyleryjski atak na Prudnik, bez co spŏlyło sie bezma cołke miasto. We ôdwecie Prusaki zniszczyli [[Karńůw|Karniōw]].
 
We miymieckich czasach miasto nosiyło miano ''Neustadt'', jednak [[Ślůnzoki|Ślōnzŏki]] durch używali miana ''Prudnik'', a [[Poloki|Polŏki]] – ''Prądnik''. Skirz praktyk germanizacyjnych Polŏki ze Prudnika wysyłali swoje bajtle poza [[Ślōnsk]], na dŏwne teryny Polskigo Krōlestwa, coby wew pokoju mogły uczyć sie [[Polsko godka|polskij gŏdki]]. Pisoł ô tym [[Filip Robota]] we „Gazecie Toruńskij”<ref>{{Cytuj |autōr = |tytuł = Gminne Centrum Kultury w Białej: Filip Robota |data = 2015-01-21 |data dostympu = 2021-02-19 |ôpublikowany = gckbiala.pl |url = http://gckbiala.pl/253/filip-robota.html |jynzyk = pl}}</ref>.
 
Z czasym Prudnik stoł sie nojsrogszym miastym Gōrnego Ślōnska<ref>{{Cytuj |autōr = |tytuł = Akta miasta Prudnika |data = 1402-1945 |data dostympu = 2020-02-11 |wydŏwca = Archiwum Państwowe w Opolu searcharchives.pl |url = https://searcharchives.pl/45/25/0/1 |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Antoni Weigt |tytuł = Zabytki wokół nas – wykończalnia |cajtōng = „Tygodnik Prudnicki” |data = 2000-12-14 |data dostympu = 2020-02-11 |wydanie = 50 (525) |url = https://sbc.org.pl/dlibra/publication/282763/edition/267558 |jynzyk = pl}}</ref>. We 1828 miasto miało kol. 4000 miyszkańcōw. WyW mieście powstoły piyrsze przyndzalnie a tkalnie wołny, lnu i hedbŏwu, a tyż założōnŏ bezôd żydowskigo przemysłowcaindustryjalistã [[Samuel Fränkel|Samuela Fränkla]] fabryka adamaszku (do 2011 ZPB „Frotex” S.A.). WybudowanoWybudowanŏ bōła tyż cegielniãcegielnia, piwowar, młyny a fabrykãfabryka ôctu. We nawiōnzaniu do nojwŏżniyjszych fachōw wykōnowanych bez miyszkańcōw miasta, Prudnik bōł nazywany „miastym tkaczy i szwiecōw”<ref>{{Cytuj |tytuł = Centrum Tradycji Tkackich – Muzeum Ziemi Prudnickiej |data dostympu = 2019-03-04 |ôpublikowany = muzeumprudnik.pl |url = http://www.muzeumprudnik.pl/muzeum-tresc-7-centrum_tradycji_tkackich.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Centrum Tradycji Tkackich w Prudniku – Prudnik – Slezsko bez hranic |data dostympu = 2019-03-04 |ôpublikowany = silesiatourism.com |url = http://www.silesiatourism.com/www/pl/prudnik/centrum-tradycji-tkackich-w-prudniku/}}</ref>.
 
Ôd 1919 roku Prudnik przinŏleżoł do nowo utworzōnyj [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk|prowincyji Gōrny Ślōnsk]]. Prowincyjŏ ôstałabōła zlikwidowanŏ we 1938 roku, a 18 stycznia 1941 utworzōno jãbōła jeszczeutworzōnŏ rŏzzaś.
 
We 1921 weroku w czasie [[Absztimōng na Gōrnym Ślōnsku|absztimōngu na Gōrnym Ślōnsku]] Prudnik znŏd sie poza terynym absztimōngowym, choć byłybōły sam polske ôrganizacyje, w tym [[Polskŏ Wojskowŏ Ôrganizacyjŏ Gōrnego Ślōnska]], [[Zwiōnzek Polŏkōw we Miymczech]] a Polsko-Katolicke Szkolŏrske Tŏwarzistwo<ref>{{Cytuj strōnã|url=https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3963039|tytuł=Prudnik - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy|data dostympu=2021-02-19|ôpublikowany=encyklopedia.pwn.pl|jynzyk=pl}}</ref>.
 
W czasie [[II wojna śwjatowo|II światowyjwojny wojaczkiświatowyj]] wyw mieście funkcjōniyrowały ôbozy przimusowyj roboty a robocze partyôddzioły wojynnych zebranych. We 1945 roku, po zajyńciu Prudnika bez [[Armijŏ Czyrwōnŏ|wojska sowiecke]], przikludzōnoprziwiyziyni sam przimusowychbōli przimusowe polskichpolske wysiedlyńcōwwysiedlyńce zza Buga. Kresowianie brali czynny udzioł we rewitalizacyji tego placu. Na poczōntku miasto nosiyło miano ''Prądnik''. Ôficjalnŏ zmiana miana na ślōnski ''Prudnik'' stała sie 7 mŏja 1946 roku<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19460440085/O/M19460085.pdf Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości.]</ref>.
 
Na przełōmie mŏja a czyrwnia 1945 grupa Czechōw przibyła do Prudnika i wywiesiła czechosłowackõ fanã na [[Rathaus we Prudniku|rathausie]]. Ôgłosiyli prziłōnczynie Prudnika do CzechosłowacyjiCzechosłowacyje. ÔstaliPrzegōniyli przegōniynijejich bezpolske polskich wojŏkōwwojŏki beze strzylaniny<ref>{{Cytuj |autōr = Andrzej Dereń |tytuł = Tygodnik Prudnicki - Historia: Zdobyli Prudnik na wozie drabiniastym |data = 2011-01-12 |data dostympu = 2021-02-19 |ôpublikowany = www.tygodnikprudnicki.pl |url = http://www.tygodnikprudnicki.pl/tygodnik-arty-6537-bhistoriab_zdobyli_prudnik_na_wozie_drabiniastym.html}}</ref>.
 
Ôd 6 paździyrnika 1954 do 27 paździyrnika 1955 we klŏsztōrze św. Jozefa we Prudniku internowany bōł prymas Polski [[Stefan Wyszyński]] społym ze ksiyndzym [[Stanisław Skorodecki|Stanisławem Skorodeckim]]. W czasie pobytu we Prudniku Wyszyński zaczōn pisać pŏciyrz ''Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego''<ref>{{Cytuj |autōr = Krzysztof Ogiolda |tytuł = Prudnik Las. Tu odgrodzili prymasa Wyszyńskiego od świata |data = 2014-10-06 |data dostympu = 2021-02-19 |url = https://nto.pl/prudnik-las-tu-odgrodzili-prymasa-wyszynskiego-od-swiata/ar/4635633}}</ref>.
 
Ôd 1999 roku Prudnik je siydzibōm [[Prudńicki krys|prudnickigo krysu]]. We 2011 roku 10,5% miyszkańcōw krysu (6074 ôsōb) zadeklarowało przinŏleżność do [[Ślōnsko nacyjŏ|ślōnskij nacyjinacyje]]<ref>{{Cytuj |autōr = Krzysztof Ogiolda |tytuł = Ślązacy na Śląsku wszędzie są mniejszością |data = 2013-07-31 |data dostympu = 2021-03-14 |ôpublikowany = Nowa Trybuna Opolska |url = https://nto.pl/slazacy-na-slasku-wszedzie-sa-mniejszoscia/ar/4571767 |jynzyk = pl}}</ref>.
 
== Ludność ==
Linijŏ 459:
* Wystŏwka Chopskich Twōrcōw i Artystycznego Rzymiosła Polsko-Czeskigo Pograniczŏ
* Tŏrgi Gyszefciŏrstwa a Rzymiosła Inter–Regiōn „Dōm i Zygroda”
 
=== Muzyczne kapele ===
* Amaryllis ([[progresywny metal]])
* Apex ([[hewimetal]])
* Konflikt Psychiczny ([[punk rock]])
* Misscore ([[hard rock]])
* Sovran ([[black metal]])
* Strefa Cztery8200 ([[rap]])
* Szamot (atmosferyczny black metal, [[ambient]])
* Zertva ([[symfōniczny black metal]])
 
== Szport ==
Linia 474 ⟶ 464:
* [[fusbal]]: MKS Pogoń Prudnik, MKS Sparta Prudnik, Stowarzyszenie Sportowe „Tigers” Prudnik, UKS Orlik Prudnik, LZS Dębowiec-Prudnik
* [[korbbal]]: KS Pogoń Prudnik, MKS Smyk Prudnik
* siatkōwka[[voleybal]]: SPS Prudnik
* [[karate]]: LKS Zarzewie Prudnik
* [[łucznictwo]]: KS Obuwnik Prudnik
 
== PartnyrskeKamracke miasta ==
{|class="toccolours" style="margin: 0;background:#f8f8f8;" align="center"
|- bgcolor=#e6e6e6
|+ PartnyrskeKamracke miasta
! Miasto !! Państwo !! Data napoczyńciŏ spōłpracy
|- align="left" style="font-size: 90%;background:#ffffff;"
Linia 517 ⟶ 507:
{{Przipisy}}
 
== LinkiNecowe zewnyntrzneôdwołania ==
* [http://www.prudnik.pl/ Ôficjalnŏ zajta Prudnika]