Grynlandyjŏ

Grynlandyjŏ (gryn. Kalaallit Nunaat, duń. Grønland) – autōnōmiczne znŏleżne terytorium Danije położōne na wyspie ô tym samymu mianie, kerŏ geograficznie położōnŏ je we Pōłnocnyj Americe, a historycznie i politycznie we Ojropie, ô przestrzyństwie 2 166 086 km² (nojsrogszŏ wyspa na świecie kerŏ niy je kōntynyntym), pokrytyj we 81% bez grynlandzki lōndolōd (410,4 tys. km² je swobodnych ôd lodu) i ô ludności 56 282 (styczyń 2014). 89% miyszkańcōw stanowiōm Inuici.

Kalaallit Nunaat Grynlandyjŏ
Fana Grynlandyje Wapyn Grynlandyje
Hymn: Nunarput utoqqarsuanngoravit (Nasz stary krŏju)
Ôficjalnŏ gŏdka	grynlandzkŏ duńskŏ
Stolica	Nuuk
Zorta państwa	znŏleżne terytorium
Gowa państwa	krůl Fryderyk X
Znŏleżne ôd	Danijŏ
Szef rzōndu	prymier Múte Bourup Egede
Wiyrchnia  • cołkŏ	12. na świecie 2 166 086 km²
Liczba ludności (2017)  • całkowita   • tyngość zaludniyniŏ	206. na świecie 57 713 0,03 ôsōb/km²
PKB (2012)  • cołke   • na ôsobã	2,12 mld USD 37 634 USD
waluta	duńskŏ korōna (DKK)
Czasowŏ strefa	UTC −3 – zima UTC −2 – lato
Kod ISO 3166	GL/GRL/304
Internetowŏ dōmyna	.gl
Kod autowy	KN
Kod fligerowy	OY
Telefōniczny kod	+299
Karta Grynlandyje

Stolicōm Grynlandyje je Nuuk (duńske miano Godthåb).

We 1978 duński parlamynt prziznoł Grynlandyje autōnōmijõ. We 1982 ôdbył sie absztimōng, we kerym miyszkańcy (52%) ôpedzieli za wystōmpiyniym z Ojropejskij Ekōnōmicznyj Spōlnoty. Grynlandyjŏ wystōmpiyła z nij we 1985 i terŏźnie niy je – we ôpaczności do Danije – czōnkym Ojropejskij Unije. Grynlandyjŏ je czōnkym Nordyckij Rady.

Miano wyspy ôznaczŏ „zielōny krŏj” – miała zachyncić do zamiyszkowaniŏ na nij, we ôpaczności do Islandyje, kere miano „krajina lodu” miała zniychyncać.

Geografijŏ

Wyspa leży we pōłnocnyj czynści Atlantyckigo Ôceanu, je tajlōm Pōłnocnyj Ameriki i nojsrogszõ na świecie niykōntynyntalnõ wyspōm. Ôd ôstatka kōntynyntu ôddzielajōm jã ciyśniny Davisa, Smitha i Robesona jak tyż Morze Baffina. Nojdalij na pōłnoc położōnym pōnktym je Przilōndek Morris Jesup, a na połednie Przilōndek Farvel. Ôd weschodu Ciyśnina Duńskŏ ôddzielŏ jã ôd Islandyje. Nojwyższym szpicōm je Gōra Gunnbjørna 3700 m n.p.m., rubość lodu we czaszy lodowca dochodzi do 3500 m. Wybrzyże fiordowej zorty z licznymi przibrzyżnymi wyspami. Srogszŏ tajla Grynlandyje leży na pōłnoc ôd podbiegunowego koła. Na Grynlandyji je tyż nojsrogszy na świecie nŏrodny park.

Keby cołki dekel lodowŏ Grynlandyje uległa stopniyńciu, poziōm mōrz dźwignōłby sie ô bez 7 m.

Klimat

Na Grynlandyji panuje klimat polarny, jyno na wybrzyżach – subpolarny.

Połedniowy zŏchōd krŏju je cieplyjszy niżby wynikało z geograficznyj szyrokości, a to za sprawōm ôpływajōncego wyspã ôd tyj zajty odgałynzienia ciepłego Pōłnocnoatlantyckigo Sztrōmu. Klimat Grynlandyje cechuje sie czynstymi pōmianami czasu, ôstrymi pōmianami tymperatur i srogimi ôpadami (ôsobliwie we czynści połedniowyj).

Miasta

Nojsrogsze miasta Grynlandyje

Lp.	Miasto	Populacyjŏ
1.	Nuuk	18,326
2.	Sisimiut	5,582
3.	Ilulissat	4,670
4.	Aasiaat	3,069
5.	Qaqortoq	3,050
6.	Maniitsoq	2,534
7.	Tasiilaq	2,063
8.	Uummannaq	1,407
9.	Narsaq	1,346
10.	Paamiut	1,308

Flora

Siano na ôwczyj farmie

Flora Grynlandyje je chudobnŏ. Na jeji terynie trefić idzie kol. 500 zort roślin wyższych jak tyż 3000 zort mchōw, porostōw i glōnōw.

Roślinność na Grynlandyji wystympuje ino we placach, kere choć bez krōtki czas we czasie roku sōm swobodne ôd lodowego dekla. Zasadniczŏ zorta roślinności porastajōncej te przestrzyństwa stanowiōm roztōmajte zorty tundry jak tyż łōnki. Tundra na połedniu słożōnŏ je z roztōmajtych zort trŏw, mchōw, porostōw i roślin ziylnych, a na pōłnocach ino z mchōw i porostōw. Na samym połedniu krŏju wystympujōm tyż kerze i karłowate zorty strōmōw, m.in. byrki (ôsiōngajōnce 10 m wysokości), ôlsze, wiyrby (siōngajōnce 4 m), jarzymbiny, jałowce. Pōłnocne wybrzyże (powyżyj 80° szyrokości geograficznyj) je praktycznie pozbyte roślinności.