Kwantowŏ mechanika
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Kwantowŏ mechanika (znōmŏ tyż jako kwantowŏ fizyka abo kwantowŏ teoryjŏ) to je part fizyki, kery tykŏ sie fizycznych zdŏrzyń we skali mikroskopowyj, kaj akcyjŏ trefiŏ sie podle ôbstōnyj Plancka. Kwantowŏ mechanika ôdłazi ôd klasycznyj mechaniki nŏjbarzij we kwantowyj sferze skal atōmowyj i subatōmowyj. Kwantowŏ mechanika lifruje matymatyczny ôpis interakcyjōw energije i materyje.
Matymatyczne formulacyje kwantowyj mechaniki sōm abstrakcyjne. Funkcyjŏ matymatycznŏ mianowanŏ funkcyjōm wele lifruje informacyjõ ô amplitudzie prŏwdopodobności pozycyje, gibkości i inkszych fizycznych włŏsności ôd tajlikōw. Matymatyczne manipulacyje funkcyje wele porzōnd ôbjymujōm notacyjõ Diraca, kerŏ wymŏgŏ pokopiyniŏ kōmpleksowych nōmerōw i linijowych formōw. Funkcyjŏ wele uznŏwŏ obiekt za linyarny harmōniczny oscylŏtōr, a matymatyka je skuplowanŏ ze tōm, kerŏ ôpisuje akustyczny rezōnans. Mocy wynikōw kwantowyj mechaniki niy idzie pokŏzać podle klasycznyj mechaniki, btp. podstawowy stan we kwantowym mechanicznym modelu je stanym niyzerowym, kery je nŏjniższym stanym energije systymu. Je to ôpaczne do "tradycyjnygo" systymu, w kerym podstawowy stan to ańfach pokōj ze zerowōm kinetycznōm energijōm.
Piyrsze wersyje kwantowyj mechaniki bōły sformułowane we piyrszyj dekadzie XX stoleciŏ. We tym samym czasie atōmowŏ teoryjŏ i korpuskularnŏ teoryjŏ światła (rozszyrzowanŏ ôd Einsteina) ôstały przijmniynte za naukowy fakt. Na piyrszõ z nich idzie patrzeć jak na teoryjõ materyje, a na drugõ jak na teoryjõ elektromagnetycznygo prōmiyniowaniŏ. Starŏ kwantowŏ teoryjŏ była moc zmiyniōnŏ we postrzodku lŏt 20. ôd Wernera Heisenberga, Maksa Borna i Pascuala Jordana, kerzi złōnaczyli maciyrzowõ mechanikã; Louisa de Broglie'a i Erwina Schrödingera (welowŏ mechanika); i Wolfganga Pauligo i Satyendry Nath Bosygo (statystyki subatōmowych tajlikōw). Kopynhaskŏ interpretacyjŏ ôd Nielsa Bohra ôstała szyroko zaakceptowanŏ. Przed 1930 rokym, kwantowŏ mechanika była ulicōnŏ i sformalizowanŏ prŏcami Davida Hilberta, Paula Diraca i Johna von Neumanna, ze srogszym naciskym na mierzyniy we kwantowyj mechanice, statystycznõ naturã naszyj wiedzy ô realności i filozoficznõ spekulacyjõ ô roli cichtyrza. Ôd tego czasu kwantowŏ mechanika rozkrziła sie do bezma kŏżdygo aspektu fizyki XX stoleciŏ, a tyż inkszych dyscyplin, jako kwantowŏ chymijŏ, kwantowŏ elektrōnika, kwantowŏ optyka i kwantowŏ informatyka. Moc fizyki XIX stoleciŏ ôstała ôsztrychowanŏ za "klasyczny limit" kwantowyj mechaniki i ôd niyj rozszyrzowań we kategoryjach kwantowyj teoryje pola, teoryje zajtōw i spekulatywnych teoryjōw kwantowyj grawitacyje.
Bibliografijŏ
edytuj- Richard P. Feynman: Feynmana wykłady z fizyki. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
- Michał Gryziński: Sprawa Atomu. Warszawa: Homo sapiens, 2001.
- Ramamurti Shankar: Mechanika kwantowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.