Charlie Chaplin

Sir Charles "Charlie" Spencer Chaplin, KBE (nar. 16 kwietnia 1889 we Lōndynie, um. 25 grudnia 1977 we Vevey we Szwajcaryji) – brytyjski aktōr i ryżyser czasōw niymygo kina, niyskorzij tyż źwiynkowych filmōw; producynt, scynarzista i kōmpozytōr filmowyj muzyki.

Charles Chaplin
Miano i nazwisko	Charles Spencer Chaplin
Data narodzyniŏ	16 kwi 1889
Miyjsce narodzyniŏ	Walworth[*]
Data śmierci	25 gru 1977
Miyjsce śmierci	Corsier-sur-Vevey[*], Manoir de Ban[*]
Ôbywatelstwo	Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii[*], Wielgŏ Brytanijŏ
Nŏrodowość	Brytyjczycy[*]
Bildōng	Cuckoo Schools[*], Black-Foxe Military Institute[*]
Fach	reżyser filmowy[*], kompozytor[*], aktor filmowy[*], scenarzysta[*], producent filmowy[*], komik[*], montażysta filmowy[*], autor autobiografii[*], aktor teatralny[*], kompozytor filmowy[*], Szauszpiler, reżyser[*], producent[*], pisorz
Lata aktywności	1899-1976
Małżyństwo ze	Mildred Harris[*], Lita Grey[*], Paulette Goddard[*], Oona O'Neill[*]
Partnerstwo ze	Joan Barry[*]
Strōna internetowŏ	https://www.charliechaplin.com
Podpis

Biografijŏ

Narodziōł sie we Walworth w Lōndynie, w Angliji. Jigo fatrym bōł Charles Chaplin, a matkōm Hannah Harriette Hill (w sztwierci rōmskigo pochodzyniŏ). Ôba byli aktōrami. Dali mu na miano Charles Spencer.

Ôjce wziōnli szajdōng hned po narodzyniu Charlesa, kery ôd tego czasu bōł fołdrowany ôd matki. Żyli we barzo ciynżkich warōnkach, przekludzali sie do corŏz myńszych izbōw. W 1896 roku matka niy poradziyła znŏjść roboty i trefiyli do przitułku. Niyskorzij społym ze bratym Sydney'ym skirz ciynżkij sztofowyj sytuacyje prziginiyńci byli do wziyńciŏ roboty w werkszteli autowyj w Lambeth. Po pŏru tydniach ôba przeniysiyni byli do Szkoły Siyrot i Biydnych Dziyci we Hanwell.

Charles i jigo brat kwatyrowali bez jedyn ôkres ze ślubnōm ôd fatra i jejich synkym, jednakōż byli tam źle traktowani (porzōnd drugŏ matka niy puszczała ich na noc do dōm) i wrōciyli do przitułku. Kedy Sydney z niygo wyszoł, wziōń robotã trōmbkŏrza na ausflugowym szifie. Po nawrocie zajōn sie Charlesym, co ôd dugszygo czŏsu radziōł sie sōm. Fater umrził skirz alkoholizmu, jak Charles bōł 12 rokōw mody, a matka przeszła nerwowe załōmanie i hned ôstała wrażōnŏ do lazarytu psychiatrycznygo w Cane Hill kole Croydon. Umarła w 1928 roku.

Chaplin piyrszy rŏz wystōmpiōł na binie w musicalu, kej bōł piyńć rokōw mody. Tego wieczora wystympowała jigo matka, a ôn czekoł na niã na zadku. Kedy niymocnyj matce głos sie straciōł i musiała do przerwać wystymp, dyrechtōr tyjatru wycis na binã Chaplina. Tedy synek napoczōn naśladować matkã, kerŏ wynauczyła go śpiywać i grać.

Za bajtla Chaplin porzōnd tydniami ôstŏwoł w becie skirz uwŏżnyj doległości, a nocōm jigo muterka siŏdała przi nim i ôdegrywała to, co działo sie za ôknym. W roku 1900, kej bōł jedynŏście rokōw mody, z dopōmocōm ôd brata dostoł rolã komicznygo kota w pantōmimie "Kopciuszek", we Hipodrōmie w Lōndynie. W 1903 roku ukŏzoł sie we grze Jim, A Romance of Cockayne. Hned niyskorzij dostoł swojã piyrszõ stałõ robotã - groł synka, co przedowoł cajtōngi w grze ô Sherlocku Holmesie. Rolã tã ôdegrywoł do roku 1906. Potym wystōmpiōł w programie Court Circus, a w dalszym roku bōł zaangażyrowany do programu Fun Factory. Podle regestōw imigracyjnych, przijechoł do Ameryki z trupōm Karno 2 paździyrnika 1912 roku. Tam ôstoł dozdrzōny ôd filmowygo producynta Macka Sennetta, kery ajnsztelowoł go do swojigo sztudia Keystone Film Company.

Chaplin i Jackie Coogan we filmie The Kid (1921)

Chociŏż przōdzi Chaplinowi było ciynżko przifasować sie do knifu szpilaniŏ sztudia Keystone, hned stoł sie tam widziany. Mack Sennett znōmy bōł ze swojij spōntaniczności, a filmy produkowane we jigo sztudiu porzōnd niy miały scynariuszy. Sam ukŏzała sie szansa dlŏ Chaplina, kery mioł sroge talynta improwizacyje. Jak głosi powiarka, w jednym z filmōw Macka Sennetta chybiało gagów. Utrŏpiōny producynt kŏzoł Chaplinowi ucharakteryzować sie i zagrać bez narychtowaniŏ. Tyn wlecioł do garderoby, ôblyk nŏjgorsze ôblyczynie, jake tam znŏd i stworzōł postać Trampa, z kerōm permamynt je nŏjbarzij łōnczōny. Ta filmowŏ postać to ôsoba z manierami dżyntelmyna, ôblyczōnŏ we za mały szaket, za sroge galoty i strzewiki, z sztajfniŏkym na gowie a bambusowōm krykōm i fōnskym. We swojij autobiografiji Chaplin pisoł ô nim Dżyntelmyn, poeta, fabulŏk, samojednik, co sztyjc wyczekuje rōmantyczności i przigody. Chciołby wkludzić w pana (Macka Senneta) tuszynie, co je forszerym, muzykym, fyrstym, szpilerym w polo. A dyć niy pōmietŏ zebieraniym kipōw eli ôbkradaniym bajtli z bōmbōnōw.

W roku 1919 Charlie Chaplin sztartnōł sztudio United Artists społym ze Mary Pickford, Douglasym Fairbanksym i Davidym Warkym Griffithym. Chociŏż filmy ze źwiynkym stały sie postŏwōm kinymatografije hned po jigo wkludzyniu w roku 1927, Chaplin niy przeprził sie dō niygo aż do rokōw trzidziestych. Miyniōł, co źwiynkowy film skasyruje kinymatografijõ i kedy wszyjscy tworzili filmy ze źwiynkym, ôn zrychtowoł niyme Światła Wielgigo Miasta, kere były ôgrōmnym sukcesym.

Chaplin stworzōł choreografijõ i muzykã do filmu Światła Rampy z roku 1952, bōł śpiywŏkym w tytułowyj śpiywce do filmu The Circus z roku 1928. Jednōm z pŏru śpiywek napisanych ôd niygo je Smile, kerõ śpiywali miyndzy inkszymi Nat King Cole i Michael Jackson, co mioł talynt Chaplina we srogij zŏcy. Skuli na lewicowych przekōnań znŏd sie na tm. czŏrnym wykŏzie Hollywood.

Bōł hōnorowany mockōm nadgrōd, ôsobliwie pod kōniec swojij kariery. W 1975 roku dostoł Ôrder Brytyjskigo Impyriōm, a wrŏz z nim brytyjski szlachecki tytuł.

Umrził 25 grudnia 1977 roku we Vevey we Szwajcaryji i bōł pogrzybany na tamtyjszym smyntŏrzu. 1 marca 1978 dwōjka autowych mechaników, Polŏk Roman Wardas i Bułgar Ganczo Ganew porwali ciało ód Chaplina i fołdrowali za jigo powrōt kwoty 600 tys. frankōw szwajcarskich. 17 mŏja 1978 roku ciało ôd Chaplina było znŏdniynte skryte w polu kukurzicy kole Noville. Pogrzybano było je zaś, tym razym niy w ziymi, ale w betōngowym bloku ô rubości 1,8 metrōw.

Ôbranŏ filmografijŏ

• Cruel, cruel love, 1914
• Tillie's Punctured Romance, 1914
• The Tramp, 1915
• The Vagabond, 1916
• The Kid, 1920; prymiera 1921
• The Gold Rush, 1925
• The Circus, 1928
• City Lights, 1931
• Modern Times, 1936
• Charlie Chaplin Cavalcade, 1938
• The Great Dictator, 1940
• Monsieur Verdoux, 1947
• Limelight, 1952
• A King in New York, 1957

Nadgrody

• 1954: Światowŏ Nadgroda Pokoju
• 1972: Hōnorowy Oscar: za cołkõ prŏcã jako ryżyser i aktōr

Prywatne Życie

Żyniōł sie sztyry razy:

• Mildred Harris (23 paździyrnika 1918 – 19 listopada 1920, szajdōng), syn Norman (nar. 1919, um. 3 dni po narodzyniu)
• Lita Grey (26 listopada 1924 – siyrpnia 1927, szajdōng), 2 synōw: Charles Jr. i Sydney (um. 3 marca 2009 w Kaliforniji)
• Paulette Goddard (1936 – 1942, szajdōng)
• Oona O’Neill, cera ôd dramaturga Eugene O'Neilla (16 czyrwnia 1943 do śmiyrci), 8 dziecek: aktōrka Geraldine, Michael, Josephine, Jane, Eugene, Victoria (nar. 1951), Christopher i Annette-Emilie.

Bibliografijŏ

Georges Sadoul: Charlie Chaplin : jego filmy i jego czasy. Filmowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1955.