Wikipedia

Friedrich Bernhard Werner

 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.

Friedrich Bernhard Werner (nar. 28 stycznia 1690 we Topōli, um. 20 kwietnia 1776 we Wrocławiu) – ślōnski artysta, rysownik.

Friedrich Bernhard Werner

Autoportret Wernera
Data narodzyniŏ 28 stycznia 1690
Plac narodzyniŏ Topōla
Data śmierci 20 kwietnia 1776
Plac śmierci Wrocław
Fach rysownik
Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons

Biografijŏ edytuj

Bōł synym Melchiora Wernera, bezrolnego chałupnika i jego ślubnyj Barbary Morawitz. Ôjce nadali mu miana na cześć Friedricha Steinera, umartego we 1681 roku kamiyniyckigo ôpata, i świyntego Bernarda z Clairvaux, patrōna zakōnu cystersōw. Friedrich Bernhard bildował sie we jezuickim kolegium we Nysie społym z niyskorniyjszym ôpatym klŏsztōrōw we Zōmbkowickim Kamiyńcu i Lubiōnżu Tobiaszem Stusche. Hned pociepnōł naukã i zaciōngnōł sie do wojska. Niy strzimoł jednak we armiji dugo i ôpuściōł swōj regiment, a potym ôbroł sie na siedmiolatowy wander po Ojropie. We 1718 wrōciōł sie we familijne zajty, kaj 18 paździyrnika tego roku ôżyniōł sie we Bardzie z cerōm miyszczana ze Ślōnskich Zōmbkowic, Mariōm Eleonorōm Teresōm Kirchpitter. We latach 1726–1727 bōł kancelistōm u wrocławskigo biskupa Franza Ludwiga von Neuburg. Potym na zlecynie augsburskich wydŏwcōw podarzōł sie we rajza po Ojropie, coby rysować wszyjsko, co wydŏ mu sie porne uwieczniynia. Szkryfōnki te miały być podstawōm przirychtowaniŏ miydziorytōw. Robota trwałŏ do 1737. Powstoł we tyn knif zbiōr 341 wedut 219 roztōmajtych miast, jak tyż 321 widokōw kościołōw, klŏsztōrōw, pałacōw i inkszych budōnkōw. We 1733 dostoł ôbsztalowanie ôd nojsrogszego wydŏwcy kart, fyrmy Hommans Erben z Nürnberg na wykōnanie wedut, kere miały być dopołniyniym planowanego wydaniŏ atlasu Ślōnska. Ôd 1735 roku, wyszło we Nürnberg 11 tabulōw miydziorytnych, kere zawiyrały 84 widoki Ślōnska pod spōlnym tytułym Scenographia Urbium Silesiae. Kole 1730 Werner napisoł swojã autobiografijõ.

1 lipnia 1736 we drōdze do Augsburga przijechoł do Zōmbkowickigo Kamiyńca ku cylu przekludzyniŏ potajlowaniŏ statku po umartyj szwigrze. Jego ślubnŏ dostała ôwdy niywielgi statek we Kamiyńcu, a akuratnij we jego czynści leżōncyj przi drōdze do niybydōncyj dzisioj wsi Pilce, kerŏ była ôsobnym placym do 1945 i nosiyła miano Istebka. We 1739 dostoł ôd wrocławskigo biskupa, kardynoła Philippa Sinzendorfa, posadã dworskigo geōmetry. Po abszusie wojaczki z Prusami biskup podarzōł sie na wygnanie, a Werner musioł poszukać sie nowego zajyńciŏ. Prōbowoł dostać robotã ôd krōla Fryderyka II, ale ôprōcz zachyncajōncych zaczōntkōw nic z tego niy wyszło. We 1744 po rŏz ôstatni była wzmiankowana jego ślubnŏ, a 22 mŏja 1758 ôżyniōł sie powtōrnie we Wrocławiu z Mariōm Magdalenōm Treffa. We 1746 roku familijŏ rysownika przedała za 2275 talarōw majōntek we Istebce. Zygroda za 370 ślōnskich talarōw dostoł brataniec Buchman. Ôstatek gospodarstwa, kere spłonęło po szlagu pierōna 9 lipnia 1742 roku, niy była dużo wacha, stōnd spadek Wernera wyniōs ino 800 talarōw. Wiadōmo, iże do 1766 zajmowoł ôn stanowisko budowlanego inżiniera we Izbie do Spraw Wojaczki i Szacowych Dobr Departamyntu Baukōnsztu i Dziedzińskij Zabudowy przi Krōlewskim Amcie Budowlanym we Wrocławiu. Niy wiadōmo, jaki bōł zakres jego musōw. Niy sōm tyż znane szkryfōnki, kere powstoły na zlecynie tego amtu abo kardynoła Sinzendorfa. Wiadōmo za to, iże ôd tego czasu Werner poświynciōł sie jyny rysowaniu landszaftōw Ślōnska. Wynikym tego je rachujōncŏ 3000 zajt 5-tōmowa Topographia Silesiae, jak tyż rachujōncŏ 1400 rycin topografijŏ grŏfstwa kłodzkigo. Dzieło Topographia Silesiae powtōrzōł jeszcze trzi razy, przi czym kożdy rŏz przidŏwoł nowe ryciny. Prōbowoł swojich drukōw tyż we miydziorstwie. We latach 1748–1758 ôpublikowoł ksiyngã dōmōw pŏciyrza z 164 ilustracyjami, a zarŏz potym seryjõ widokōw cysterskich klŏsztōrōw Czech, Morawy i Ślōnska. Topografijŏ grŏfstwa kłodzkigo zaginyła we czasie II światowyj wojaczki, a z sztyrech egzymplŏrzōw Topographia Silesiae ôstały liczne fragmynta, postrzōd kerych brak jyno jaworskigo ksiynstwa. Pod kōniec życiŏ Werner znŏd sie we ciynżkij sytuacyji sztofowyj. Skłōniyło go to m.in. do przedaniŏ swojigo spamiyntnika, kery zawiyroł tyż ślōnske i ojropejske panoramy. Umrził bez potōmstwa i we zapōmniyniu we Wrocławiu.

Twōrczość edytuj

Szkryfōnki Friedricha Bernharda Wernera niy sōm cynnymi dziełami artystycznymi. Posiadajōm ône jednak zgolyme znaczynie z napōmniyniŏ na fakt, iże przedstawiajōm mocka budōnkōw, kere już niy sōm abo ôstały przebudowane i bez to sōm barzo wŏżnym źrōdłym dlŏ historykōw kōnsztu i konserwatorōw zabytkōw.

Ôbrane szkryfōnki Wernera edytuj

Przipisy

  1. ↑ Friedrich Bernhard Wernher, Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens [...] Pars I, 1750–1800 [dostymp 2021-03-07].
  2. ↑ Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars II [...] - Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego, www.bibliotekacyfrowa.pl [dostymp 2021-03-07] (polski).
  3. ↑ Friedrich Bernhard Wernher, Topographia oder Prodromus Delineati Principatus Lignicensis Bregensis, et Wolaviensis [...], 1750–1800 [dostymp 2021-03-07].
  4. ↑ Friedrich Bernhard Wernher, Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus [...], 1750–1800 [dostymp 2021-03-07].
  5. ↑ Friedrich Bernhard Wernher, Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars V [...], 1750–1800 [dostymp 2021-03-07].
  6. ↑ DFG-Viewer: XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-1 : Friedrich Bernhard Werner: "Topographia Silesiae" (geographisch-historische Beschreibung der Provinz Schlesien) mit handgezeichneten Stadtplänen und Ansichten Bd. 1: Oberschlesien (Teschen, Ratibor, Oppeln, Troppau, Jägerndorf, Neisse, Pless, Oberbeuthen, Loslau, Friedeck, Oderberg, Bielitz) - Handexemplar (sogenanntes "Neustädter Exemplar") -, dfg-viewer.de [dostymp 2021-03-07].
  7. ↑ DFG-Viewer: XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-2 : Werner, Friedrich Bernhard: "Topographia Silesiae" (geographisch-historische Beschreibung der Provinz Schlesien) mit handgezeichneten Stadtplänen und Ansichten Bd. 3: Münsterberg-Frankenstein, Schweidnitz, freie Standesherrschaften. - Handexemplar (sogenanntes "Neustädter Exemplar") -, dfg-viewer.de [dostymp 2021-03-07].
  8. ↑ DFG-Viewer: XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-3 : Werner, Friedrich Bernhard: "Topographia Silesiae" (geographisch-historische Beschreibung der Provinz Schlesien) mit handgezeichneten Stadtplänen und Ansichten Bd. 4: Liegnitz, Brieg, Wohlau - Handexemplar (sogenanntes "Neustädter Exemplar") -, dfg-viewer.de [dostymp 2021-03-07].
  9. ↑ DFG-Viewer: XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-5 : Werner, Friedrich Bernhard: "Topographia Silesiae" (geographisch-historische Beschreibung der Provinz Schlesien) mit handgezeichneten Stadtplänen und Ansichten Bd. 5: Glogau, Beuthen, Sagan, Schwiebus, Hirschberg - Handexemplar (sogenanntes "Neustädter Exemplar") -, dfg-viewer.de [dostymp 2021-03-07].
  10. ↑ Digitale Bibliothek - Münchener Digitalisierungszentrum, daten.digitale-sammlungen.de [dostymp 2021-03-07].

Bibliografijŏ edytuj

  • Hippe M., Werner Friedrich Bemhard, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 42, Leipzig 1897, s. 48–49.
  • Len R., Fryderyka Bernarda Wernera Topografia Wrocławia, Wrocław 1997.
  • Marsch A., Friedrich Bernhard Wemer (1690-1776) – autor krajobrazów Kamieńca, [w:] 900lat Kamieńca Ząbkowickiego. Ślady niemieckiej i polskiej historii, Górlitz 1996, s. 56–66.
  • Marsch A., Friedrich Bernhard Werner (1690 – 1776) – Śląski rysownik europejskich widoków, Głogów 1998.

Linki zewnyntrzne edytuj

Zdrzōdło "https://szl.wikipedia.org/w/index.php?title=Friedrich_Bernhard_Werner&oldid=335491"