Grziby
Grziby (uać.: Mycota, Mycetes, Fungi (we l. poj. Fungus) – krůlestwo abo podkrůlestwo (zależńy uod przijyntyj systymatyki) przinależne ku uorgańizmům eukarjotycznym. Sům uůne uobecne we wszyjstkich klimatycznych sztrefach, nojczyńśćij na lůndźe, s rzodka i we wodźe. Uopisanych je ůng. 120 tyś gatůnkůw grzibůw, a szacuje śe, co je ich cuzamyn ůng. 1,5 miljůna.
 |
Tyn artikel ńy bůł jeszcze sprawdzůny we poprawnośći zapisowańo Steuerowům uortografijům a gramatycznyj. Jeli zdo Ći śe, co je to fest do porzůndku narychtowany artikel, symńij tyn muster. |
We tradycyjnych systymatykach (Arystotelesa, Linné'a) grziby zaliczano do źelinůw, do ńyuwzglyndńanyj we tajlůngach kere momy terozki grůmady plechowcůw. We potocznyj śwjadomośći je tak i terozki, mimo, aże we nowych tajlůngach grziby sům jednům ze 6 lińji rozwojowych jůndrowcůw, a wlazujům we skłod supergrupy Opisthokonta - tyj samyj co i zwjyrzynta. Majům uůne ńykere cechy wspůlne ze zwjyrzyntůma, jako uobecność chityny a glikogynu, u ńykerych grzibůw tyż wići. ino grupa lyngńowcůw, u kerych sům pewne cechy spůlne s źelinůma, zaliczůno je do supergrupy Chromalveolata, we keryj sům tyż rośliny.
Grziby to we zasadźe wjylokůmůrkowe abo kůmůrczaki bydůnce uorgańizmůma cudzożywnymi, ńyzdolne do aktywnygo ruchu, uo śćanach kůmůrkowych zbudowanych ze chityny. Nale trefjajům śe wyjůntki ńy pasujůnce do tyj defińicyje, l.b. śluzowce kere poradzům śe same poruszać.
Podug sposobu uodżywjańo, grziby idźe potajlować na saprofity, pasożyty a symbjůnty.
Popularńy, godajůnc "grzib" mo śe na myśli hutowy grzib, uůne zaś sům tajlowane na jadalne, ńyjadalne a trujůnce. Nale ńy je to we żodnym raźe tajlůng naukowy abo systymatyczny.
Grziby kej jedyne uorgańizmy żywe poradzům rozkłodać lignina, bez cůż połńům ważno rola we ekosystymje kej reducynty - uostatńe uogńiwo pokarmowyj kety.
