Grziby
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Grziby (łac. Mycota, Mycetes, Fungi) to je krōlestwo przinŏleżōnce do dōmyny jōndrowcōw (Eucaryota)[1]. Dŏwnij, w znŏleżności ôd systymatycznego ujyńciŏ, taksōn tyn mioł gradus podkrōlestwa (Fungi R.T. Moore, 1971), podtypu (Fungi Engl. 1889) i klasy (Fungi Bartling, 1830)[2].
| ||
| ||
| Systymatyka | ||
| Dōmyna | eukariōnty | |
| Supergrupa | Opisthokonta | |
| Krōlestwo | grziby | |
| Nazwa systymatycznŏ | ||
| Fungi R.T. Moore | ||
| Synōnimy | ||
| ||
Istniynie grzibōw zaôbserwowano było we wszyjskich cōunach klimatycznych, przede wszyjskim na lōndach, ale tyż w wodach (słodkich i słōnych). Do terŏz ôpisanych było kol. 70 tysiyncy zort grzibōw, ale brak litych kryteriōw niy przizwŏlŏ na akuratne szacowanie, w efekcie ta wielość może być wyższŏ[3]. Szacuje sie, iże co roku cechuje sie strzednio 1700 nowych zort grzibōw[zdrzůdło?]. Podle danych dostanych z terynōw, na kerych poznane były ôrganizmy żywe, trufŏ sie, iże je kol. milijōna zort grzibōw (4 razy wiyncyj aniżeli roślin nasiynnych)[4].
Wiek nojstarszych skamyniałości idyntyfikowanych za prŏwdopodobne kōnski grzibōw znŏdniyntych we arktycznyj tajli Kanady szacowany je na kole milijard lŏt[5].
Charakterystyka
edytujWszyjske grziby to bez wyjōntku ôrganizmy cudzożywne, mogōm tōż wystympować ino w siedliskach zawiyrajōncych ôrganiczne zwiōnzki. Jednak mocka zort do swojigo życiŏ wymŏgŏ ino jejich minimalnych wielości. Mogōm być saprotrofami, co żywiōm sie umrzitõ materyjōm ôrganicznõ, abo pasożytami rozwijajōncymi sie utrŏtōm inkszych, żyjōncych ôrganizmōw. Zasadniczo sōm niyzdolne do aktywnego ruchu, w definicyji tyj sōm jednak niyścisłości. Prymitywne grziby wielokōmōrkowe wytwŏrzajōm mogōnce sie ruszać, jednokōmōrkowe, uwiciōne zarodniki pływkowe (zoospory). Charakterystycznõ cechōm grzibōw je ściana kōmōrkowŏ zbudowanŏ z chityny[6].
Postrzōd grzibōw nojliczniyjszõ grupōm sōm ôrganizmy wielokōmōrkowe, jednak wystympujōm tyż grziby jednokōmōrkowe, bp. drōżdże. Kōmōrka grzibu może być jednojōndrowŏ, dwujōndrowŏ abo wielojōndrowŏ – takõ wielojōndrowõ kōmōrkã nazywŏ sie kōmōrczakiem. Bazowym elymyntym budowy grzibōw sōm strzympki, porzōnd duge, nitkowate, ajnfachowe abo rozgałynziōne. Strzympki czynsto wystympujōm we skupinach i tworzōm grzibniã, a ta może tworzić jeszcze barzij słożōne struktury pełniōnce ekstra funkcyje, bp. podkłŏdki, sznōry grzibniowe, sklerocja, ôwocniki. Jednak ciało grzibōw niy wykazuje rozdziału na tkance i ôrgany – grziby sōm plechowcami[7].
Grziby mogōm dychać tlynowo abo beztlynowo (drōżdże). Dostŏwajōm tedy ynergijõ zdatnõ do życiŏ. Dychanie beztlynowe to gerowanie. W wyniku tego powstŏwajōm: alkohol etylowy i CO2[8].
Przipisy
- ↑ CABI databases [dostymp 2021-05-03].
- ↑ Index Fungorum.
- ↑ Maria Ławrynowicz, Królestwo grzybów na przełomie tysiącleci, „Wiadomości Botaniczne nr 46/2002”, 2002 [dostymp 2017-05-15] (polski).
- ↑ Znawcy grzybów walczą o własne królestwo, naukawpolsce.pap.pl [dostymp 2016-03-20].
- ↑ Corentin C. Loron i inni, Early fungi from the Proterozoic era in Arctic Canada, „Nature”, 2019, DOI: 10.1038/s41586-019-1217-0 (angelski).
- ↑ red: Selim Kryczyński, Zbigniew Weber. Fitopatologia. Tom 1. Podstawy fitopatologii. Poznań: PWRiL, 2010, ISBN 978-83-09-01-063-0
- ↑ Claude A. Villee. Biologia. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973.
- ↑ Małgorzata Kłyś, Jadwiga Stawarz. Świat Biologii. Podręcznik dla gimnazjum. Warszawa: Nowa Era, 2010, ISBN 78-83-7409-711-6