Religijŏ

Religijŏ to je systym wierzyń i praktyk ôkryślajōncy relacyjõ miyndzy roztōmajcie chytanõ sferōm sacrum (świyntościōm) i boskōm sferōm a społeczyństwym, grupōm abo jednotkōm. Manifestuje sie ôna w fasōngu doktrynalnym (doktryna, wierzyniŏ), w czynnościach religijnych (bp. kult, rytuały), w sferze ôbywatelsko-ôrganizacyjnyj (spōlnota religijnŏ, bp. Kościōł) i w sferze duchowości indywidualnyj (m.in. mistycyzm).

Symbole religijne, ôd lewyj: krześcijōństwa, judaizmu, hinduizmu, bahaizmu (piyrszy rzōnd), islamu, plemiennych religiji, taoizmu, shintō (drugi rzōnd), buddyzmu, sikhizmu, dżinizmu, ahinsa (trzeci rzōnd), ayyavazhi, Potrōjnyj Bogini (Wicca), krziż maltański, rodzimowiyrstwa słowiańskigo (sztwŏrty rzōnd)

Procynt ôbywately uznŏwajōncych religijõ za barzo wŏżnõ: do 19%, > 90%

Religije dōminujōnce na danych terynach

We 2012 roku 59% ludzi uwŏżało sie za ôsoby religijne, 23% niy, a 13% deklarowało ateizm.

Podle roztōmajtych danych je ôd 4200 do 10000 religiji.

Etymologijŏ

Podle Cycerōna miano religijŏ je ôd łacińskigo słowa relegere abo religere (ôdczytować, grōntownie rozwŏżać). Laktancjusz wykludzŏ jōm ôd słowa religare (wiōnzać). Tã ôstatniõ etymologijõ uznŏwŏ Świynty Augustyn, a Świynty Tōmasz z Akwinu dopuszczŏ jy wszyjske.

Gynyza

Nojstarsze szlaki religije wystympujōm już w czasach prehistorycznych we formie szkryfōnkōw naskolnych i pochōwkōw (zawiyrzynie we pośmiertne życie). Pierwotnõ religijōm bōł snŏdź animizm, a podle krześcijōńskij nauki pramōnoteizm. Religijŏ była knifym, w jaki czowiek prōbowoł pojōńć świat i ôbtŏczajōnce go zjawiska (bp. pierōny, śmierć, zjawisko dnia i nocy).

Tajlōng

Typologije:

• religije Weschodu (kosmocyntryczne)
• religije Zŏchodu (teocyntryczne)

Religije tajluje sie:

• skuli byciŏ: naturalne, ôbjawiōne i dharmiczne.
• skuli, jak chytajōm istotã boskõ: mōnoteizm, polityizm, hynoteizm, deizm, pantyizm, panynteizm, nōnteizm.
• skuli zasiyngu wpływaniŏ: religije uniwersalistyczne, nŏrodne, plemienne.
• skuli pōnktu wyjściŏ: religije teocyntryczne, religije kosmocyntryczne.
• skuli wyznŏwaniŏ: religije żywe i religije umrzite.

Nojsrogsze religije świata

Podle danych ze 2010 roku procyntowy udzioł formuje sie jak pokŏzano dalij:

• krześcijōństwo — 33,43%
• islam — 24,35%
• hinduizm — 13,78%
• buddyzm — 7,13%
• sikhizm — 0,36%
• judaizm — 0,21%
• bahaizm — 0,11%
• bez zawiyrzyniŏ — 9,42%

Państwa podle dōminujōncego zawiyrzyniŏ

     Kościōł katolicki

     Cerkew prawosławnŏ

     Protestantyzm

     Islam sōnnicki

     Islam szyicki

     Hinduizm

     Judaizm

     Religije Chin

     Theravada

     Mahajana

     Lamaizm

     Inksze

Kuklōng bazowych religiji świata

Cecha	Krześcijōństwo	Islam	Judaizm	Bahaizm	Hinduizm	Buddyzm	Sikhizm	Dżinizm	Kōnfucjanizm	Taoizm	Shintō	Zaratusztrianizm
Czas nastōniŏ	1. stolecie n.e.	7. stolecie n.e.	1300 r. p.n.e.	1863 r. n.e.	14. stolecie p.n.e.	500 r. p.n.e.	15. stolecie n.e.	6. stolecie p.n.e.	722–481 r. p.n.e.		500–300 r. p.n.e.	1000 r. p.n.e.
Wielość wyznŏwcōw	2,3 mld	1,6 mld	14,5 mln	7-7,5 mln	950 mln	450 mln	24 mln	4,5-5 mln	Roztōmajte dane	Roztōmajte dane	Roztōmajte dane (110–120 mln)	250 000
Bōstwo	Bōg (tyż Jahwe abo Allah)				roztōmajcie we znŏleżności ôd tradycyje	zŏgŏdniynie niy rozwŏżane bez religijõ	Jedyny Bōg Waheguru	zŏgŏdniynie niy rozwŏżane bez religijõ	Niebo (duchy praôjcōw)	brak abo polityizm	Nojwŏżniyjsze bōstwo: Amaterasu	Ahura Mazda i Aryman
Założyciel	Jezus Krystus	Mahōmet	Mojżesz	Baha Allah	ustny przekŏz	Budda Siakjamōni	Nanak	Wardhamana Mahawira	Kōnfucjusz	Laozi	ustny przekŏz	Zaratusztra
Świynte ksiyngi	Biblijŏ	Kōran	Tanach	Al-Kitab Al-Akdas	Agamy, Brahmasutry, Dewimahatmja, Gita, Jogasutry, Manusmryti, Natjaśastra, Purany, Smryti, Upaniszady, Wedy, śastry	sutry	Sri Guru Granth Sahib	Agama	Piyńcioksiōng kōnfucjŏński	Daodejing i Zhuangzi	brak	Awesta