Chorzůw
Spůłrzyndne: 50°18' N 18°57' E
Chorzůw[1] (historyczne ślůnske mjana: Krůlewsko Huta[2], pol.: do 1934 Królewska Huta, póżniej Chorzów, mjym.: Königshütte) je mjasto we Polsce, położůne we Gůrnym Ślůnsku, we ślůnskim wojewůdztwje, we cyntrům Gůrnoślůnskigo Industryjnygo Uokryngu, wożny lokalny gospodarczy a kulturalny postrzodek. Je mjastym na prawach krysu.
| Chorzůw / Kynighuta | |||||
| |||||
| Wojewůdztwo | ślůnske | ||||
| Mjejske prawa | 1868 | ||||
| Prezydynt mjasta | Szymon Michałek (2024) (e-brif) | ||||
| Rozlygowańy | 33,5 km² | ||||
| Położyńy | 50° 18' N 18° 57' E | ||||
| Wjelość mjyszkańcůw (2021) - wjelość - gynstość |
103 229 3128 os./km² | ||||
| Numeracyjno zona | + (48) 032 | ||||
| Rejestracyjno tabula | SH | ||||
Położyńy na karće Polski   Chorzůw / Kynighuta | |||||
| Kamracke mjasta |  Termoli Ózd Zlín Iserlohn Creil
| ||||
Mjejski urzůnd ul. Rynek 141-500 Chorzůw / Kynighuta tel. (+48 032) 241 12 61; faks (+48 032) 241 24 59 (e-brif) | |||||
 Galeryjo uobrozkůw we Wikimedia Commons
| |||||
| Internecowo zajta mjasta | |||||
Geografijo
edytuj
Chorzůw leży na Bytůńsko-Katowickij Płaskij Wyżyńe, kero je tajlům Ślůnskij Wyżyny. Bez Chorzůw przepływo rzyka Rawa, kero je fest zamaraszůno. Sůmśaduje ze Katowicůma, Rudům, Śwjyntochlowicůma, Śymjanowicůma, Pjekarůma a ze Bytůńym.
Znůmy je mjyndzy inkszymi ze Wojewůdzkigo Parku Kultury a Dychu a szportowygo klubu Ruch Chorzów. Je sam tyż Tyjater Rozrywki rozlygowany we downym Hotelu Redyn.
Gyszichta Chorzowa
edytuj- 24 czyrwńa 1257 - spisano akt, kery dozwoloł budować wjeś Chareu Bożogrobcům ze Mjechowa. Spisoł go fyszt Władysław Opolski
- 1778 - uoddekńyńćy złożůw wůngla we Chorzowje
- 1790 - zaczyno śe fedrůnek na půźńejszyj Gůrze Redyna
- 1791 - drugo gruba we Chorzowje - "Prinz Carl von Hessen", kerům we roku 1800 smjanowano "Königsgrube"
- 1799 - hrabja Friedrich Wilhelm von Reden doł mjano Königshütte (Krůlewsko Huta) nowo uotwartymu postrzodkowi metalurgije
- 1809 - powstoł lazaryt przi teroźńij hulicy Strzelców Bytomskich
- 1853 - postawjůno dynkmal uod hrabjego von Redena przi byću włodcy Prusůw Friderika Wilhelma IV Hohenzollerna
- 1864 - pośwjyńcyńy pjyrszygo kośćoła powołańo śwjyntyj Barbary
- 1868 - Königshütte dostowo mjejske prawa, Chorzůw dali ńy je mjastym
- 1868 - utworzyńy pjyrszego banhowu we mjeśće - Königshütte Mitte, eli dźiśdńowe Chorzów Miasto
- 1872 - zadecydowali, coby zbudować huta we Hajdukach, kere wuůnczas ńy noleżały do Königshütte
- 1903 - gůrne a dolne Hajduki połůnczůno a smjanowano Bismarckhütte
- 1921 - znůmy plebiscit, mjyszkańce Krůlewskij Huty uopedźeli śe we 75% za noleżyńym dů Mjymcůw, a mjyszkańce becyrkowych wśůw we 60% za tym, coby Ślůnsk noleżoł do Polski
- 1 lipńa 1934 - do Krůlewskij Huty włůnczůno wśe Chorzůw, Maćejkowice a Nowe Hajduki. Powstałe mjasto smjanowano Chorzůw.
- 1939 - do Chorzowa włůnczůno Wjelke Hajduki. Wybuch drugij śwjatowej wojny, Chorzůw bez walki wkuplowano do III Rajchu.
- 1945 - Czyrwjůno Armijo włůnczyli Chorzůw do Polski, wjelge prześedlańy Ślůnzokůw, masowo imigracyjo goroli, wywůz ślůnskich bergmanůw do ZSRR, na radźecke gruby
- 1951 - rozpoczyńćy budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku
- 2006 - budowlano katastofa na teryńe Międzynarodowych Targów Katowickich, umrziło 65 persůnůw.
Zwykowy a ferwaltůngowy tajlůng
edytujUode downa Chorzůw je tajlowany na:
- Chorzůw Mjasto, inakszy Krůlewsko Huta, terozki je to Cyntrům
- Drugi Chorzůw
- Krajcok, inakszy Chorzůw Stary - nojstarszo tajla mjasta
- Bismarkhuta[3] (Hajduki, inakszy Chorzůw Batory)
- Maćejkowice[4] (leżům kole Krajcoka)
- Klymzowjec[5] (zidlůng coroz czyńśći wrachowowany do Cyntrům)
- Pńoki
- Gůrne Łagewńiki
- Szarloćińec
Uoficjalńy, Chorzůw tajlowany je na sztyry dźelńice:
- Centrum
- Chorzów II
- Chorzów Stary
- Chorzów Batory
Do żodnyj ze dźelńicůw Chořůwa ńe wrachowuje śe Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, nale leży uůn na teryńe mjasta.
Gospodarka
edytuj
Industryjo
edytujGyszichta mjasta je skuplowano fest blisko ze rozwojym bergmaństwa, hutńictwa, ynergetiki a chymije. Teroz wszyske gruby we Chorzowje sům ale pozawjyrane, dźołańy hutůw tyż je uograńiczůne. We mjeśće fůngujům atoli dali Azotowe Zakłady a Elektroćepłowńa ELCHO. Chorzůw mo tyż znůme zakłady KONSTAL, kere produkujům bany.
Handel
edytujGłownym handlowym cyntrům Chorzowa je hulica Wolności.
Transport
edytujWe Chorzowje je dobrze rozwińůno śeć banowygo a autobusowygo ruchu. Krům tygo sům sam trzi banhowy - Chorzów Miasto, Chorzów Batory a Chorzów Stary. Wele mjasta bjygńe tyż autobana A4.
Przipisy
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjōnorzu miano ôstało ôddane zopisym: xožůf.
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjōnorzu miano ôstało ôddane zopisym: krůlefskou̯ xuta.
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjōnorzu miano ôstało ôddane zopisym: b́ismark.
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjōnorzu miano ôstało ôddane zopisym: maćei̯kov́icy.
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjōnorzu miano ôstało ôddane zopisym: klymzov́ec.