Ślōnske wojewōdztwo
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Ślōnske wojewōdztwo (pol. Województwo śląskie) to je jedne spostrzōd szesnŏstu wojewōdztw we Polsce, co powstoło we czasie administracyjnyj reformy we 1998 roku. Leży ôno na połedniu krŏju, przi granicach ze Czechami i Słowacyjōm, we weschodnij tajli Gōrnego Ślōnska a zachodnij tajli Małopolski, a je nojtyngij zaludniōnym wojewōdztwym Polski. Ônego stolicōm je miasto Katowice.
| Ślōnske wojewōdztwo Województwo śląskie | |||||
| |||||
| |||||
| Geografijŏ | |||||
.svg)
| |||||
| Stolica | Katowice | ||||
| Sroge miasta | Czynstochowy, Sosnowiec, Glywice, Zŏbrze, Biylsko-Biołŏ | ||||
| Zorta | wojewōdztwo | ||||
| Wiyrchnia | 12 333,09 km² | ||||
| Populacyjŏ | |||||
| Wielość ludzi | 4 492 330 (2020[1]) | ||||
| Tyngość zaludniyniŏ | 370 ôs./km² | ||||
| Gŏdka | polskŏ ślōnskŏ niymieckŏ | ||||
| Skłŏd nacyjny | Polŏki: 81,93% Ślōnzŏki: 15,59% Niymce: 0,75% niyôkryślōnŏ: 1,57%[2] | ||||
| Administracyjŏ | |||||
| Krŏj |  Polska
| ||||
| Tajlōng | Krysy • grodzke: 19 • ziymske: 17 Gminy • miastowe: 49 • miastowo-dziedzińske: 22 • dziedzińske: 96 | ||||
| Nastōnie | 1999 | ||||
| Wojewoda | Marek Wójcik (ur. 1980) | ||||
| Marszołek | Wojciech Saługa | ||||
| Idyntyfikacyjŏ | |||||
| ISO 3166-2 | PL-24 | ||||
| NUTS | PL22 | ||||
| Ôznaczynie aut | S | ||||
 Galeryjŏ we Wikimedia Commons
| |||||
| Internetowŏ zajta | |||||
Przeciw mianu ino 48% wiyrchnie wojewōdztwa je na samym Ślōnsku, a ôstatek to teryny historycznie przinŏleżōnce do Małopolski[3]. Miano nawiōnzuje do tradycyje polskigo miyndzywojynnego (fest myńszego) ślōnskigo wojewōdztwa – tedy bōła to cołkŏ polskŏ tajla historycznego Ślōnska.
Gyszichta
edytuj
Ślōnske wojewōdztwo we ônego terŏźnyj formie powstoło we czasie reformy administracyjnego tajlōngu Polski we 1998 roku, co wkludzōne tedy bōło szesnŏście „srogich” wojewōdztw zamiast 49 „małych”, kere egzystowoły ôd 1975 roku. Zrobiōne bōło ze wiynkszości terynōw dŏwnych wojewōdztw katowskigo i czynstochowskigo a zachodnij tajli biylskigo.
Przōdzij we kōncepcyji reformy mioło być ino dwanŏście wojewōdztw. Krōm tego, co je terŏźnie, do nowego ślōnskigo wojewōdztwa mioł przinŏleżeć Ôpolski Ślōnsk, na muster ślōnskigo wojewōdztwa, kere istnioło po II wojnie światowyj ôd 1945 do 1950. Antlich, wela protestōw ôd miyszkańcōw Ôpolskigo Ślōnska a lobbowaniŏ ôd społecznych ôrganizacyji, we tym politycznyj reprezyntacyje ôpolskij niymieckij myńszości, dokludziyły do uchowaniŏ ôsobnego ôpolskigo wojewōdztwa ze wiynkszościōm Gōrnego Ślōnska we nowym tajlōngu[4][5][6]. Terŏźnie, niykere ślōnske regiōnalne ôrganizacyje, durś wołajōm do zrobiyniŏ jednego a spōlnego gōrnoślōnskigo wojewōdztwa we historycznych granicach Gōrnego Ślōnska[7][8][9].
Ôd 1922 do 1939 (de iure 1945) egzystowoło autōnōmiczne ślōnske wojewōdztwo utworzōne ze tajli Pruskigo i Cieszyńskigo Ślōnska, co po I wojnie światowyj a niyskorniyjszych terytorialnych swadźbach bōła prziznanŏ Drugij Polskij Republice. Dzisioj to terytoriōm stanowi kole ⅓ nowego ślōnskigo wojewōdztwa.
Geografijŏ
edytuj
Ślōnske wojewōdztwo mŏ wiyrchniã 12 333,09 km². Ze populacyjōm kole 4,5 mln je drugim pod wzglyndym wielości ludzi wojewōdztwym Polski po mazowieckim (kere je trzi razy srogsze i ôbyjmuje stolicã krŏju – Warszawã). Je to nojtyngij zaludniōne wojewōdztwo a jedyne, kere mŏ wiyncyj grodzkich (19) aniżeli ziymskich krysōw (17). Ônego wiyrchnia stanowi 3,9% wiyrchnie Polski[10]. Na ônego terynie funkcjōniyruje jedyny we Polsce ferajn metropolitalny – Gōrnoślōnsko-Altrajchowŏ Metropolijŏ.
Geograficznie ślōnske wojewōdztwo przinŏleży do Ślōnskij Chyże, Krakowsko-Czynstochowskij Jury, Ôświyncimskij Kotliny jak tyż Beskidōw (Ślōnski Beskid). Pōnadto we tych terynach geograficznych idzie wymiynić myńsze, jak cum bajszpil Tarnogōrski Pukel, Rybnicki Plaskowyż abo Raciborskŏ Kotlina.
Administracyjny tajlōng
edytujGrodzke krysy
edytuj| Miasto | Wielość ludzi (2019) |
|---|---|
 Katowice |
292 774 |
 Czynstochowy |
220 433 |
 Sosnowiec |
199 974 |
 Glywice |
178 603 |
 Zŏbrze |
172 360 |
 Biylsko-Biołŏ |
170 663 |
 Bytōm |
165 263 |
 Rybnik |
138 098 |
 Ruda |
137 360 |
 Tychy |
127 590 |
 Dōmbrowa |
119 373 |
 Krōlewskŏ Huta |
107 807 |
 Jaworzno |
91 115 |
 Jastrzymbie |
88 743 |
 Myslowice |
74 618 |
 Siymianowice |
66 841 |
 Żŏry |
62 472 |
 Piekary |
55 030 |
 Świyntochlowice |
49 557 |
Ziymske krysy
edytuj| Krys | Stolica | Wielość ludzi (2019) |
|---|---|---|
 Bierōńsko-lyńdziński krys |
Bierōń | 59 776 |
 Byńdziński krys |
Byńdzin | 148 089 |
_COA.svg){kind=small} Biylski krys |
Biylsko-Biołŏ | 165 960 |
 Czynstochowski krys |
Czynstochowy | 134 555 |
 Glywicki krys |
Glywice | 115 528 |
 Kłobucki krys |
Kłobuck | 84 591 |
 Lublyniecki krys |
Lublyniec | 76 451 |
 Mikołowski krys |
Mikołōw | 98 990 |
 Myszkowski krys |
Myszkōw | 70 880 |
 Pszczyński krys |
Pszczyna | 111 539 |
 Raciborski krys |
Racibōrz | 119 373 |
 Rybnicki krys |
Rybnik | 78 213 |
 Tarnogōrski krys |
Tarnowske Gōry | 140 519 |
 Cieszyński krys |
Cieszyn | 178 191 |
 Władzisłōwski krys |
Władzisłōw | 157 088 |
 Zŏwierciański krys |
Zŏwiercie | 117 624 |
 Żywiecki krys |
Żywiec | 152 726 |
Przipisy
- ↑ Województwo śląskie w liczbach (pol.). polskawliczbach.pl. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ Struktura narodowo-etniczna 2011 (pol.). Główny Urząd Statystyczny. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ Tomasz Szymczyk: Województwo śląskie, a dominuje w nim Małopolska. Ale w nazwie jej nie ma (pol.). Dziennik Zachodni, 2017-09-01. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ Krzysztof Zyzik: Brońmy swego! Czyli NTO w walce o województwo (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2012-06-18. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ 7 czerwca - Święto Województwa Opolskiego (pol.). Samorząd Województwa Opolskiego, 2020-06-02. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ Agnieszka Kuczała: Mniejszość niemiecka w życiu politycznym województwa opolskiego (pol.). Politeja, 2014. s. 395–410. [dostymp 2021-09-25].
- ↑ Szef RAŚ w Opolu: Opolskie powiększyć na cały Górny Śląsk!, Dziennik Zachodni, 5 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
- ↑ Gorzelik: Zacznijmy już dyskusję o nowym województwie, Dziennik Zachodni, 1 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
- ↑ Województwo górnośląskie jako połączenie śląskiego i opolskiego? Stanowisko RAŚ i ŚPR, Katowice Nasze Miasto, 22 lutego 2019 [dostymp 2021-09-25] (polski).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. (pol.). Główny Urząd Statystyczny, 2014-07-24. [dostymp 2021-09-25].