Wikipedia

Gōrny Ślōnsk

tajla historycznyj krajina Ślōnskŏ na terynie Polski i Czech
 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.

Gōrny Ślōnsk (łac. Silesia Superior, pol. Górny Śląsk, czes. Horní Slezsko, miym. Oberschlesien, gś-miym. Oberschläsing, śl-miym. Aeberschläsing) to je historycznŏ krajina we Postrzodkowyj Ojropie, na placu Polski i Czeskij Republiki. Je to połedniowo-weschodniŏ tajla Ślōnska. Gōrny Ślōnsk je barzo roztōmajty kulturowo, a tyż baukōnsztym. Ônego miyszkańcy nazywani sōm Ślōnzŏkami, a posugujōm sie ślōnskōm gŏdkōm. Gōrny Ślōnsk je we dorzyczu gōrnyj i strzodkowyj Ôdry a poczōnkowygo biygu Wisły.

Gōrny Ślōnsk
Wapyn {{{dopołniŏcz}}}
Fana
Wapyn Fana
Geografijŏ
Stolica Ôpole
Sroge miasta Katowice, Bytōm, Racibōrz, Prudnik, Ôstrawa, Cieszyn
Zorta historycznŏ krajina
Wiyrchnia 20,373 km²
Populacyjŏ
Wielość ludzi 5 264 762 (2018)
Tyngość zaludniyniŏ 258 ôs./km²
Gŏdka ślōnskŏ, polskŏ, czeskŏ, niymieckŏ
Skłŏd nacyjny Ślōnzŏki, Polŏki, Czechy, Niymce
Administracyjŏ
Krŏj  Polska
 Czesko Republika
Galeryjŏ we Wikimedia Commons

Termin Silesia Superior ukazuje sie po rŏz piyrszy we zdrzōdłach pisanych pod kōniec 15. stoleciŏ. Bōł to teryn na weschōd ôd Przesieki Ślōnskij, kerŏ stanowiyła naturalnõ granicã miyndzy ôpolskim a wrocławskim ksiynstwym. Terŏźnie ôkryślynie granic Gōrnego Ślōnska ôpiyrŏ sie przede wszyjskim na kształcie regyrōnkowego rejōnu ôpolskigo we pruskij Prowincyji Ślōnsk, a niyskorzij Prowincyji Gōrny Ślōnsk. Gōrny Ślōnsk ôbyjmuje tyż Cieszyn a inksze teryny dŏwnego Austryjŏckigo Ślōnska, jednak skuli inakszyj tożsamości miyszkańcōw i inkszyj historyje niy sōm ôni dycki do ônego rachowani. Wiynkszość regiōnu, co mŏ łōncznõ wiyrchniã 20,373 km² a kole 5 milijōnōw miyszkańcōw[1], je tajlōm Polski (we wojewōdztwach ślōnskim i ôpolskim) ôd abszlusu II światowyj wojaczki, za to myńszŏ tajla połedniowo-zachodniŏ je we Czeskij Republice (we morawsko-ślōnskim krŏju).

Historycznŏ stolica regiōnu to je Ôpole. Inkszymi historycznie wŏżnymi miastami bōły: Racibōrz, Prudnik, Bytōm, Ôpawa a Cieszyn. Terŏźnie nojsrogszym miastym sōm Katowice a nojbarzij zaludniōnym przestrzyństwym je kōnurbacyjŏ katowskŏ społym ze Rybnickim Rejōnym Wōnglowym. Na Gōrnym Ślōnsku je tyż tajla Ôstrawy jak tyż srogŏ tajla aglomeracyje ôstrawskij. Srogŏ tajla regiōnu cechuje sie wydobyciym kamiynnego wōnglŏ i zwiōnzanōm z tym industrializacyjōm i urbanizacyjōm we 19. i 20. stoleciu, nale ôbyjmuje tyż z wiynksza bauerski Ôpolski Ślōnsk jak tyż Beskidy i Sudety.

Etniczność i gŏdka Gōrnego Ślōnska sōm barzo słożōne, skuli ôbecności sam stu tysiyncy przedstŏwicieli myńszości miymieckij w Polsce jak tyż myńszości polskij w Czechach, dopōminajōncyj sie autōnōmije dlŏ polskij tajli regiōnu, ślōnskij nacyje, ôziymset tysiyncy Gōrnoślōnzŏkōw a starōnku ô kodyfikacyjõ sztandardowyj ślōnskij gŏdki, keryj sztatus za dialekt polskij gŏdki abo samodzielnõ gŏdkã zachodniosłowiańskõ je kwestiōnowany. We 20. stoleciu Gōrny Ślōnsk bōł przedmiotym pŏru terytorialnych spiyrek pōmiyndzy Polskã a Czechami.

Symbole a farby

edytuj

Symbolika Gōrnego Ślōnska wywodzi sie ze familijnych wapynōw ślōnskich Piastōw. Ziymie te przijmowały zaôbycz wapyn gōrnoślōnskich Piastōw, kery mioł złotego ôrła we błynkitnym polu. Wapyn tyn ulygoł stylistycznym modyfikacyjōm. Niykere jednotki administracyjne używały ino tajli ôrła. Wapyny piastowskich princōw przijōnły do swojich wapynōw i fanōw place a administracyjne jednotki położōne na Gōrnym Ślōnsku[2].

Geografijŏ

edytuj

Granice

edytuj
 
Historyczny Gōrny Ślōnsk

Ślōnsk tradycyjnie tajluje sie na „Dolny” i „Gōrny” podle ônych wzglyndnego położyniŏ w relacyji do rzyki Ôdry: Gōrny Ślōnsk to połedniowo-weschodniŏ tajla regiōnu na gōrnym biygu rzyki. Dolny to pōłnocno-zachodniŏ, a leży dalij ôd zdrzōdła (chociŏż je ôn na postrzodku, a niy niżyj). Termin Silesia Superior (Gōrny Ślōnsk) zaczōn ukazować sie we historycznych zdrzōdłach pod kōniec 15. stoleciŏ, ôwdy analogijōm zrobiōny bōł termin Silesia Inferior (Dolny Ślōnsk). Roztajlowowała ônych Przesieka Ślōnskŏ, co bōła pasym lasōw biygnōncym wzduż Kłodzkij Nysy i Stobrawy, a stanowiyła naturalnõ granicã miyndzy terytoriami plymiōn Ôpolanōw a Ślynżanōw, niyskorzij miyndzy ksiynstwami ôpolskim a wrocławskim. Dolny Ślōnsk bōł z wiynksza miymiecki i protestancki, a Gōrny Ślōnsk bōł miynszany etnicznie i z wiynksza katolicki. Po II światowyj wojaczce Dolny Ślōnsk przeszoł pōmianã ludności i hned imyntnõ polōnizacyjõ, za to Gōrny Ślōnsk zachowoł swojã wielokulturowõ naturã.

 
Terŏźny Gōrny Ślōnsk z tajlōngym na polskõ a czeskõ tajlã

Terŏźny ciōng granice Dolnego a Gōrnego Ślōnska je spōrny. We gōrnoślōnskich kryngach regiōnalistōw Gōrny Ślōnsk je nojczyńścij ôkryślany za teryn dŏwnyj pruskij Prowincyje Gōrny Ślōnsk, społym z cołkim dŏwnym Austryjŏckim Ślōnskym[3][4][5]. Granica zachodniŏ na tajliku miyndzy granicōm polsko-czeskōm we ôkolicach czeskigo gminu Bílá Voda a polskij wsi Młodoszowice je idyntycznŏ ze zachodniōm granicōm ôpolskigo wojewōdztwa (z wyjōntkym szejściu wsi we ôkolicach Grodkowa), potym we przibliżyniu wzduż autobany A4 a ôd wsi Michałōw biygnie Kłodzkōm Nysōm i Stobrawōm aże do wsi Zawiyść, skōnd naśladuje granicã krysōw namysłowskigo a kluczborskigo. Jednak nyske ksiynstwo i teryn na pōłnoc ôd Kluczborka (tajla brzeskigo ksiynstwa) przōdzij przinŏleżały do ​​Dolnego Ślōnska i majōm z nim moc spōlnego kulturowo i społecznie (bp. umiana ludności po 1945 roku) Jeźli to pōminymy, zachodniŏ granica Gōrnego Ślōnska cŏfnie sie w bliż terŏźnyj granice miyndzy morawsko-ślōnskim a olmickim krŏjym, potym na zŏchōd ôd Prudnika, rzykã Ścinawa Niymodlińskŏ miyndzy Dytmarowicami a Fyrlōndym (tajla wzduż granicy prudnickigo krysu) a połōnczy sie ze Kłodzkōm Nysōm koło Kopic. Na pōłnocach leci wzduż Strobawy (z pōminiyńciym cołkigo Kluczborka) do wsi Brzezinka, a potym do terŏźnyj granicy krysōw kluczborskigo a ôleskigo.

Pōłnocnõ granicã Gōrnego Ślōnska, za kerõ leży Wielgopolska, tworzi rzyka Prosna. We ślōnskim wojewōdztwie granica lōndowŏ je fest zakorzeniōnŏ we świadōmości ludności. Idzie weschodniōm granicōm lublinieckigo krysu, potym tworzi jōm rzyka Brynica (z jednym ôdchylyniym koło Siymianowic) do uchodu Przemszy do Wisły. Ôd tego placu weschodni rzbiet Ślōnskigo Beskidu stŏwŏ sie granicōm Ślōnska i je tożsamy ​​ze administracyjnōm granicōm gmin Brenna, Wisła i Jistebná. Przeciw mianu ino 48% ślōnskigo wojewōdztwa faktycznie leży na Ślōnsku.

Termin „Gōrny Ślōnsk” je ôdciepowany bez niykerych miyszkańcōw Cieszyna, kerzi podkryślajōm swojã ôdmiynność i prōmujōm segregacyjõ Cieszyńskigo Ślōnska, a tym samym cołkigo Austryjŏckigo Ślōnska, za trzeci bazowy podregiōn[6]. Na terynie Czech wszeôbecne je używanie ôkryślyniŏ „Ślōnsk” (Slezsko) dlŏ ônego cołkij czeskij tajli, a ôkryślyniŏ „Gōrny Ślōnsk” (Horní Slezsko) ino dlŏ terynu w Polsce[7]. W Polsce termin „Ślōnsk” (Śląsk) skuli problymatyki nŏrodności, gŏdki i autōnōmije, co niy tykŏ regiōnōw dolnoślōnskich, używany je ino dlŏ Gōrnego Ślōnska.

Warōnki naturalne

edytuj
 
Ôdra we Ôpolu

Wiynkszość Gōrnego Ślōnska leży w dorzeczu Ôdry, keryj bazowymi dopłygami sōm ôd lewyj: Ôpawa, Cyna, Ôsobłoga ze Prudnikym i Kłodzkŏ Nysa ze Ścinawōm Niymodlińskōm; a ôd prawyj: Ôstrawica, Olza, Kłodnica, Małapana i Stobrawa. Jyno połedniowo-zachodni kraniec leży w dorzeczu Wisły, kaj wpadajōm Biołŏ, Przemsza i Brynica.

Jeziora naturalne sam niy wystympujōm. Nojsrogszym wodnym behaltrym je Jezioro Goczałkowicke (32 km²) na Wiśle, potym Jezioro Turawa (24 km²) na Małapanyj i trzi bajery na Kłodzkij Nysie: Nysa (20,7 km²), Jezioro Ôdmuchōw (20,6 km²) i Paczkōw (6,9 km²). Nojsrogszy w czeskij tajli je Behalter Slezská Harta (10,7 km²) na Morawicach. Nojsrogsze systymy stŏwōw sōm na Cieszyńskim Ślōnsku a tyż we Poodří na połednie ôd Ôstrawy.

Klimat

edytuj
Klimat w miastach[8]
Bajszpilowe
miasto 		Strzedniŏ
tymperatura
(rocznŏ) 		Strzedniŏ
tymperatura
(w lipniu) 		Strzedniŏ
tymperatura
(w styczniu) 		Strzedni
ôpad
roczny
Pszczyna 8,7 °C 19,1 °C –3,4 °C 735 mm
Katowice 8,6 °C 19 °C –3,6 °C 686 mm
Ôstrawa 8,6 °C 18,2 °C –2,6 °C 690 mm
Ôpole 8,4 °C 17,8 °C –1,9 °C 611 mm
Cieszyn 8,3 °C 18,3 °C –3,3 °C 774 mm
Prudnik 7,9 °C 17,1 °C –2,3 °C 626 mm

Ukształtowanie terynu

edytuj
 
Fizycznŏ karta Gōrnego Ślōnska

Pōłnocno-zachodniŏ tajla terytorium leży na Ślōnskij Nizinie, nŏleżōncyj do subprowincyji Strzodkowopolskij Niziny. Bergi wystympujōm zaôbycz na weschodzie, a zaliczane sōm do Ślōnskij Chyży i Woźnicko-Wieluńskij Chyży. Nojwyższym pōnktym ślōnskich bergōw je Anaberg (408 m n.p.m.). Na połednie ôd nich rozciōngŏ sie pas Pōłnocnych Podkarpatōw jak tyż Zachodniobeskidzke Pogōrze.

Naturalnŏ połedniowŏ granica Gōrnego Ślōnska ôbyjmuje Niski Jesiōnik, Wysoki Jesiōnik i Rychleby, cuzamyn to Sudety, a tyż Ślōnsko-Morawski Beskid i Ślōnski Beskid, kere sōm tajlōm Karpatōw. Ôddzielŏ je Morawskŏ Brama. Nojwyższōm szpicōm je Pradziŏd (1491 m n.p.m.), potym Vysoká hole (1465 m n.p.m.) i Petrovy kameny (1447 m n.p.m.). Wŏżnymi turystycznymi szpicami sōm Kepernik (1423 m n.p.m.), Gigula (1324 m n.p.m.), Baraniŏ Gōra (1220 m n.p.m.) i Wielgŏ Czantoryjŏ (995 m n.p.m.).

Geograficzne spōłrzyndne krajnych pōnktōw[1]:

Nojsrogsze miasta

edytuj
  Ekstra artikel: Mjasta Ślůnska.
 
Katowice 		 
Ôstrawa
 
Ôpole 		 
Biylsko-Biołŏ
 
Nysa 		 
Prudnik

Terŏz nojsrogszym miastym na Gōrnym Ślōnsku sōm Katowice. We 2020 roku miały 291,774 stałych miyszkańcōw i stanowiōm strzōn dwōmilijōnowyj aglomeracyje na ôbōch zajtach granicy ślōnsko-małopolskij. Podle nojciaśniyjszyj definicyje kōnurbacyjŏ skłŏdŏ sie ze 19 miast, a z ônych ôkrōm Katowic 13 je na Ślōnsku. Sōm to Glywice (178,186), Zŏbrze (171,691), Bytōm (164,447), Ślōnskŏ Ruda (137,030), Tychy (127,307), Chorzōw (107,443), Myslowice (74,601), Siymianowice (66,587), Tarnowske Gōry (61,756), Piekary (54,860), Świyntochłowice (49,363), Mikołōw (41,078) i Knurōw (38,004). We szyrszym ujyńciu do aglomeracyje przinŏleżōm tyż Gōrne Łaziska (22,187), Ôrzesze (21,221) i Pyskowice (18,450)[9].

Ôstrawa miała 298,335 roku na dziyń 1 stycznia 2019 roku[10]. Wiynkszość aglomeracyje ôstrawskij je na Gōrnym Ślōnsku, w tym miasta Hawiyrzōw (71,698), Frydek-Mistek[pozōr 1] (54,805), Karwinŏ (51,373), Ôrłowŏ (29,122) i Bogumin (20,960)[11].

Miyndzy aglomeracyjōm katowskōm a ôstrawskōm je Rybnicki Rejōn Wōnglowy, co ônego strzōn stanowiōm miasta Rybnik (137,782), Jastrzymbie (88,425), Żŏry (62,670), Wodzisłōw (47,685), Czyrwiōnka-Leszczyny (28,074), Rydułtowy (21,525) i Pszōw (13,814)[9]. Te trzi aglomeracyje sōm cuzamyn nazywane Gōrnoślōnskōm Metropolijōm. Biylsko-Biołŏ (170,303) i Ôpole (128,012), historyczne metropolije Gōrnego Ślōnska, tyż majōm powyżyj 100,000 miyszkańcōw[9].

Miasta ze ôd 20 do 100 tysiyncy miyszkańcōw poza trzyma bazowymi aglomeracyjami[9][11]:

Historyjŏ

edytuj
  Ekstra artikel: Gyszichta Ślůnska.
 
Historyczny wapyn Gōrnego Ślōnska podle H. Strohla (19. st.)

Piyrszymi znanymi państwami na Ślōnsku bōły Wielge Morawy i Czechy. We 10. stoleciu gospodzin Polski Mieszko I z dynastyje Piastōw prziłōnczōł Ślōnsk do polskigo państwa. W czasie fragmyntacyje Polski Ślōnsk i ôstatek krŏju ôstały potajlowane miyndzy moc niyznŏleżnych ksiynstw reskyrowanych bez roztōmajtych ślōnskich princōw. W tym czasie miymiecke wpływy kulturowe i etniczne wzrosły we wyniku imigracyje z miymieckij tajli Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. We 1178 roku tajle krakowskigo ksiynstwa naôbkoło Bytōmia, Ôświyncimia, Chrzanowa i Siewiyrza ôstały przekŏzane ślōnskim Piastōm, chociŏż ônych ludność bōła zaôbycz byciŏ wiślanego, a niy ślōnskigo[12].

We 1241 roku, po najechaniu Małopolski, Mōngoły najechali Ojropã i Ślōnsk, co wywołało panikã i masowe zaucieczki. Po śmierci ônych khana (prziwōdcy) Ordy Mongoły uzdali niy naciskać dalij we głōmb Ojropy, nale wrōciyli na weschōd, coby wziōńć udzioł we ôbiorach nowego Wielgigo Khana.

W latach 1289-1292 czeski krōl Wacław II ôstoł zwierzchnikym niykerych gōrnoślōnskich ksiynstw. Polske mōnarchy zrzekli sie erbowych praw do Ślōnska dopiyro we 1335 roku[13]. We 1337 Luksymburski Jōn przekŏzoł ślōnskim Piastom miasto Prudnik i ôkolice. Gōrny Ślōnsk (jako tajla ślōnskich ksiynstw) stoł sie tajlōm Czeskij Korōny we rōmach Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa i przeszoł z tōm korōnōm do habsburskij mōnarchije Austryje we 1526 roku.

 
Ôpolske ksiynstwo za princa Jōna II Dobrego a Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk

We 15. stoleciu w granicach Ślōnska dokōnano pŏru zmian. Tajla ziym przekŏzanych ślōnskim Piastom we 1178 roku kupiyli polske krōle we drugij pōłowie 15. stoleciŏ[12]. We 1742 roku wiynkszość Gōrnego Ślōnska ôstała zajyntŏ bez krōla Prus Fryderyka Wielgigo we wojaczce ô austryjŏckõ sukcesyjõ, a we 1815 roku powstoła Pruskŏ Prowincyjŏ Ślōnsk; we kōnsekwyncyji Gōrny Ślōnsk stoł sie tajlōm Miymieckigo Cysŏrstwa, powstōnego we 1871 roku.

Po I światowyj wojaczce ô Gōrny Ślōnsk walczyły Miymce i nowo niypodlygłŏ Polska. Liga Nŏrodōw zôrganizowała we 1921 absztimōng w tyj sprawie, we wyniku kerego 60% głosōw ôddano na Miymce a 40% na Polskã[14]. Po trzecim ślōnskim powstōniu (1921) nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska (cuzamyn z Katowicami) ôstała prziznanŏ Polsce, i stała sie ślōnskim wojewōdztwym. We ôbrymbie Miymiec utworzōnŏ bōła Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk. Wtynczŏs Austryjŏcki Ślōnsk, niywielgŏ tajla Gōrnego Ślōnska zachowanŏ bez Austryjõ po ślōnskich wojaczkach, ôstała z wiynksza prziznanŏ nowyj Czechosłowacyje (Czeski Ślōnsk i Zaolzie), chociŏż wiynkszość Cieszyna i teryn na weschōd ôd niego trefiyła do Polski.

Kōnferyncyjŏ we Poczdamie we 1945 roku ôkryślyła piskã Ôdry i Kłodzkij Nysy za granicã miyndzy Miymcami a Polskã, we ôczekowaniu na ôstatecznõ kōnferyncyjõ z Miymcami, co sie antlich nikej sie niy ôdbyła[15][16][17]. Administracyjny tajlōng Gōrnego Ślōnska we Polsce zmiynioł sie pŏrã razy ôd 1945 roku. Ôd 1999 roku je potajlowany miyndzy wojewōdztwa ôpolske i ślōnske. Czeski Ślōnsk je terŏźnie tajlōm Republiki Czeskij, tworzi morawsko-ślōnski krŏj.

Folklor

edytuj

Literatura

edytuj
 
Joseph von Eichendorff
 
Szczepan Twardoch

Martin ze Ôpawy bōł strzedniowiecznym krōnikarzym, a ônego Chronicon Pontificum et Imperatorum stało sie nojbarzij wpływowym zdrzōdłym strzedniowiecznyj powiarki ô papiyżycy Janie[18]. Na przełōmie 13. a 14. stoleciŏ fest popularne bōły łacińske kŏzaniŏ Sermones de tempore et de sanctis[19] ôd Peregrina ze Ôpola[20]. We 1573 roku pisŏrz Ôlbrycht Strumiyński z Mysłowic wydoł dzieło „O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu wody”[21], co je uznŏwane za piyrszõ polskõ ksiōnżkã z dōmyny inżynieryje. Za nojwŏżniyjszego przedstŏwiciela ślōnskij rynesansowyj historiografije uznŏwany je Nicolaus Henelius ze Prudnika, autōr dzieł Silesiographia, Breslographia a Silesia Togata[22]. We 1612 roku Walenty Roździeński z dzisiyjszych Katowic napisoł po staropolsku poymat Officina ferraria, co ôpisowoł stan grub i werkōw na Ślōnsku we 17. stoleciu. Dzieło to je jednym z piyrszym we Ojropie podryncznikōw metalurgicznych (a piyrszym po polsku)[23]. Czeske wanielicke śpiywki religijne wydoł we 1636 roku cieszyński teolog i kŏzatel Jiří Třanovský pod tytułym Cithara sanctorum[24].

Literatura pisanŏ na Ślōnsku w dialekcie miymieckim abo gōrnoślōnsko-miymieckim miała rozrost na zaczōntku 19. i 20. stoleciŏ. Nojwŏżniyjszym gōrnoślōnskim przedstŏwicielym epoki rōmantyzmu bōł Joseph von Eichendorff[25], autōr rozprŏwki Z życiŏ nicpōnia (ôrginalny miymiecki tytuł: Aus dem Leben eines Taugenichts) ze 1826 roku[26]. Pisoł ôn we miymieckij gŏdce.

Do historyje czeskij literatury wlazły Pieśni ślōnske (Slezské písně) ôd Petra Bezruča (1909), przedstŏwiciela tm. Gyneracyje Burzicieli ze Ôpawy[27]. Pisŏrze 19. stoleciŏ Józef Lompa ze Ôleszna, Karol Miarka z Pielgrzimowic abo Konstanty Damrot i Juliusz Ligoń ze Lublyńca pisali po polsku. Ze Trzińca bōł Jan Kubisz, autōr śpiywki Płyniesz Olzo po dolinie, co je hymnym Cieszyńskigo Ślōnska[28].

Do gōrnoślōnskich pisŏrzy 20. stoleciŏ, kerzi tworzili we miymieckij gŏdce, nŏleżōm: Horst Bienek, August Scholtis, Max Herrmann-Neisse, Ota Filip, Harry Thürk. Po czesku pisali: Oldřich Šuleř, Zdeněk Jirotka, Vladislav Vančura, po polsku m.in. Gustaw Morcinek i Wilhelm Szewczyk.

Ôd 1989 roku (abszlus ôkresu kōmunistycznego w Polsce) corŏz barzij popularne stŏwało sie pisanie we ślōnskij gŏdce. Do jednych z piyrszych autorōw, co pisali ino abo z wiynksza po ślōnsku zaliczajōm sie na bajszpil: Marek Szołtysek, Anna Myszyńska. Do nojwŏżniyjszych ślōnskich pisŏrzy modyj gyneracyje nŏleży Szczepan Twardoch, autōr tm. „Gōrnoślōnskij epopeje” Drach (2014)[29] a rōmanu Morfina (2012)[30], a tyż bp. Mirosław Syniawa, Karol Gwóźdź. Wŏżnōm persōnōm je tyż Grzegorz Kulik, twōrca ślōnskich przekładōw literatury światowyj (Godniŏ pieśń, Mały Princ, Przigody ôd Alicyje we Kraju Dziwōw)[31].

Ôblyczynia

edytuj
  Ekstra artikel: Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska.
 
Ôblyczynie z Jabłōnkowa

Ślōnske ôblyczynia babske rōżniōm sie znŏleżnie ôd regiōnu, a nawet ôd miast i wsi, z kerych sōm. Knify ôblykaniŏ wzajymnie przenikały sie społym z przemieszczaniym ludności we 19. i 20. stoleciu. Miyszkanki Ślōnska zaczły tyż przipasowować swoje ôblyczynia do miastowyj mody, co tyż zmiyniyło ônych wyglōnd. Gyneralnie Ślōnzŏczka mogła ôblyc sie na trzi knify:

  • kiecka, zopaska, kabotek i wierzchyń
  • kiecka, zopaska i jakla
  • kiecka, zopaska, kabotek i merynka

Byklajdōng mynski skłŏdŏ sie ze szaketu, westy, biołyj hymdy, jedwobki abo szlajfki, galot abo bizokōw a tyż strzewikōw. Na gowie Ślōnzŏk nosiōł hut. Ôblyczynie chopa terŏźnie nazywŏ sie ancugym.

Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska[32]:

Kuchnia

edytuj
  Ekstra artikel: Kuchńa ślůnsko.
 
Gōmiklyjzy

Gōrnoślōnskŏ kuchnia nŏleży do strzodkowoojropejskich kuchniōw. Ônej jŏdła cechujōm sie wysokōm kalorycznościōm[33]. Jy sie sam jŏdła ôbiylie jak bp. kasze i piyczywa jak tyż jŏdła mōnczne jak bp. kluski, pierogi, zupy, gynste zōuzy. Miynszały sie sam kuchnie polskŏ, czeskŏ (bp. ôblŏty) a miymieckŏ. Jedzōne sōm sam jŏdła ajnfachowo gōrnoślōnske, jak i jŏdła wystympujōnce tyż we Małopolsce i Wielgopolsce[34] (bp. ajsbajn, makōwki). We drugij pōłowie 20. stoleciŏ na Gōrnym Ślōnsku hyrskość dostały jŏdła z polskij kuchnie krysowyj (bp. placki kartŏflanne, pierogi z syrym, bŏrszcz czyrwōny, bigos). Miynsne jŏdła sōm zaôbycz ajnrychtowane z wieprzowiny, drobiu. Popularne bōło miynso mycŏkōw, z kerych bōły robiōne karminadle[35].

Ofyn trefianym zjawiskym je przipisowanie Ślōnzŏkōm za jŏdło regiōnalne rolady społym ze gōmiklyjzami a modrōm kapustōm[36][37]. Popularnymi ślōnskimi zupami sōm: wodziōnka[38], ślōnski żurek[39], moczka[40].

Tradycyje

edytuj
 
Wielkanocnŏ kawalkada we Glywicach

Jedyn dziedziński zwyk karnawałowy na Gōrnym Ślōnsku zimōm je mianowany Wodzyniym Bera. Zimã symbolizuje ôsoba przeblyczōnŏ za bera. Zastawiŏ jōm ôsoba przeblyczōnõ za policyjōna. Ber idzie za inkszymi przeblyczōnymi ludźmi i je wydalany z dziedzinki, a wczaśnij przechodzi sie po dōmach. Gŏdŏ sie tyż, iże ber reprezyntuje zło, kere ôstało wykludzōne z tego placu. Tradycyjnie ônego ôblyczynie je szyte ze słōmy[41]. Babski Comber tyż je ôbchodzōny w tym czasie. Je to bakusowy festiwal zarezerwowany dlŏ bab, nale wstymp majōm tyż chopy przeblyczyni za baby. Zwyk babskigo combru popularny je nojbarzij we ślōnskich strzodowiskach grubiŏrzy[42].

Na Wielkanoc sōm roztōmajte zwyki. Zwykym na Pyńdziałek Wielkanocny wszeôbecnym na Ślōnsku bōło tm. „Wielkanocne Chostanie” (Schmackostern). Kej na Dolnym Ślōnsku dziouszki bōły bite karwaczym ôzdobiōnym szlajfkami, na Gōrnym Ślōnsku bōły zaôbycz ôblywane wodōm[43]. Inkszym wielkanocnym zwykym je wielkanocnŏ kawalkada (jazda konnŏ), kerŏ w niykerych placach ôdbywŏ sie do dzisioj[44][45][46].

Corŏz wiyncyj placōw i społeczności na Ślōnsku fajruje Oktoberfest, na muster Bajerōw[47].

Do nojwŏżniyjszych familijnych festōw Gōrnoślōnzŏkōw nŏleżōm: krzest, piyrszŏ kōmunijŏ i gyburstag, w tym nojwŏżniyjszy je piyrszy i piyńćdziesiōnty gyburstag, mianowany Abrahamym[48]. Ślōnzŏki niy ôbchodzōm imienin[49][50].

Już ôd 4 grudnia Ślōnzŏki ôbchodzōm świynto Barbory. Barbora patrōnuje wszyjskim, co mogōm przi robocie narŏz stracić życie: hajerōm, kopaczōm tunelōw, płatnyrzōm, rusznikŏrzōm i wszyjskim, co robiōm ze materyjami wybuchowymi, nale na Ślōnsku Barborã tradycyjnie celebrujōm grubiŏrze[51].

Mydia

edytuj

Piyrszōm prywatnōm telewizyjōm na Gōrnym Ślōnsku bōła PTV Rondo, kerŏ nadŏwała swoje programy ze Katowic na anfangu lŏt 90[52]. Niyskorzij bōła przejyntŏ ôd TV Wisła, z keryj powstoł ôgōlnopolski TVN[53]. Terŏźnie na terynie Gōrnego Ślōnska polskŏ publicznŏ telewizyjŏ Telewizja Polska S.A. nadŏwŏ kanały regiōnalne TVP3 Opole[54] i TVP3 Katowice[55]. Krōm tego je prywatnŏ telewizyjŏ TVS[56], skerowanŏ do ôglōndŏczy we ślōnskim wojewōdztwie. Inkszym kanałym je TVT[57].

Regiōnalne radiostacyje to Polskie Radio Opole[58] i Polskie Radio Katowice[59] państwowyj rozgłośni radyjowyj. Prywatnym radyjym je Radio Piekary[60]. Radio Mittendrin to je miymiecko-polske internetowe radyjŏ dlŏ myńszości miymieckij[61]. Inkszymi radyjami na Gōrnym Ślōnsku sōm m.in. Slonsky Radio[62], Radio Silesia[63], Radio Fest[64].

Ruch Autōnōmije Ślōnska wydŏwŏ ślōnski cajtōng Ślōnskŏ Szwalbka[65]. Ôd 1945 roku wydŏwany je cajtōng Dziennik Zachodni[66]. Je tyż sporo ślōnskich zerwisōw informacyjnych, na bajszpil: Wachtyrz.eu[67], Silesion.pl[68].

Tańce

edytuj
 
Zespōł Pieśni i Tańca „Śląsk”

Roztōmajtość ślōnskich melodyji cechuje kōntrast tajli tańcowanyj poleku a gibko. Je to wyrōżniajōncŏ cecha ślōnskich tańcōw, kerŏ wytwŏrzŏ srogõ skalã napiynć dynamicznych. Tajla swobodnŏ wykōnowanŏ we umiarkowanym tympie mŏ czynsto charakter chodzōnego. Za to drugŏ tajla wykōnowanŏ w gibkim tympie, biegiym abo szusami, przi klaskaniu a przitupywaniu, zmiyniŏ sie w żywy, szpaśny taniec[69].

Nojbarzij charakterystycznym a nojzŏcniyjszym ślōnskim tańcym je trojak, kery we powojynnym ôkresie rozszyrzōł sie na cołkõ Polskã. Trojak je tańcym trōjkowym, a cechuje go dwutajlowŏ (piyrszŏ mŏ metrōm 3/4, drugŏ 2/4) a dobōr tancyrzy skłŏdŏ sie ino z jednego karlusa i dwōch dziouszek[69].

Popularne postrzōd Ślōnzŏkōw bōły tyż tańce chodzōne, tyroliny, walczyki – tańcowane do popularnych melodyji. Inkszõ grupã tańcōw stanowiōm tańce zabawowe, spostrzōd kerych idzie wymiynić: druciŏrz, kokotek, gōnsior, zwodzōny, diobōłek, mietlŏrz, ôwczarek, zajōnczek, gołōmbek, rachtōr-siedmiokroczek, bogosławiōny, kijŏk, myszka, ceglŏrz, grozik a inksze[69].

Na Gōrnym Ślōnsku wystympowały tyż tańce ôbrzyndowe, na bajszpil zwiastujōnce nadejście jŏra. Nojbarzij popularne bōły tańcowane z gaikym abo z kukłami (marzanna, marzaniok), kiere bōły wciepowane do wody na symbol ôdejściŏ zimy[69].

Nojwŏżniyjszym reprezyntantym i popularyzatorym ślōnskich tańcōw je Zespōł Pieśni i Tańca „Śląsk”[70].

Religijŏ

edytuj
 
Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu

Na Gōrnym Ślōnsku bazowymi ôstrzodkami religijnego kultu katolikōw sōm bazylika Nojświyntszyj Marii Panny i świyntego Bartłomieja w Piekarach jak tyż Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu. Wŏżnym placym we tyj tajli Ślōnska je tyż bazylika Narodzyniŏ Nojświyntszyj Maryi Panny we Pszowie.

Piyrsze protestancke tryndy dotrzały do regiōnu po wystōmpiyniu Martina Lutra we 1517 roku. Liczbã wiernych kościoła Ewangelicko-Augsburskigo na samym Cieszyńskim Ślōnsku szacuje sie na bez 40 tys[71]. Na Czeskim Ślōnsku dzioła Ślōnski Kościōł Ewangelicki Augsburskigo Zawiyrzyniŏ, do kerego we 2009 roku przinŏleżało kol. 15,6 tys. wiernych[72].

Ludność

edytuj
  Ekstra artikle: Ślōnzŏki, Ślōnsko nacyjŏ.
 
Ôdsetek Ślōnzŏkōw we krysach ślōnskigo a ôpolskigo wojewōdztwa

Istniynie ôsobnyj ślōnskij nacyje je spōrne. W Polsce ôficjalnie niy uznŏwŏ sie ślōnskij nacyje, tak samo w Czechach. Podle polskigo Nŏrodnego Wykazu ze 2002 roku przinŏleżność do ślōnskij nŏrodności zadeklarowało 173,148 ôsōb, za to we wykazie na terynie Czech we 2001 roku ślōnskõ nŏrodność zadeklarowało 10,878 ôsōb. Wykŏz ze roku 2011 pokŏzoł, iże do ślōnskij nŏrodności prziznŏwŏ sie 809 tys. ludzi. Z tego 362 tys. czuje sie ino Ślōnzŏkami, za to ôstatek Ślōnzŏkami i Polŏkami abo Ślōnzŏkami i Miymcami. We 2012 roku we Katowicach zespōł wyuczōnych pod kerownictwym prof. Adama Bartoszka ze Instytutu Socjologije Ślōnskigo Uniwerzytetu przekludziōł podszukowanie ôbywatelske, w kerym miyndzy inkszymi spytano powtōrnie ô przinŏleżność nŏrodnõ. We ôdpowiedzi na to pytanie 49,1% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ nŏrodność (28,7% spytanych ôsōb skŏzała wrŏz ślōnskõ i polskõ nŏrodność, za to 20% ślōnskõ za jedynõ).

Przi analizowaniu sytuacyji socjologicznych panujōncyj na zaczōntku 20. stoleciŏ podkryślŏ sie, iże Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska niy posiadali rozwiniyntyj nŏrodnyj świadōmości a przekōnaniŏ ô uczestnictwie we nŏrodnyj spōlnocie. Elymyntym jednoczōncym tã zbiorowość bōła wiynź regiōnalnŏ. Poza niylicznōm grupōm prawie manifestujōncōm swojã polskość, autochtōniczne Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska piastowali swoje polske elymynta kulturowe niy za wyrŏz łōnczności ze polskōm nacyjōm, atoli za elymynt miyjscowego folkloru a kultury, dziynki keryj mogli ôdrōżnić sie ôd Miymcōw[73][74].

Mŏwa

edytuj
  Ekstra artikel: Ślōnskŏ gŏdka.
 
Zasiyng ślōnskij gŏdki podle Stanisława Urbańczyka

Jednym z elymyntōw kulturowyj tożsamości Ślōnzŏkōw sōm używane bez nich dialekty, kere ôd stoleci pōmŏgały poznŏwać swojich a cudzych. Zmŏcniajōm ône spōjność grupy, a ônych wyzbycie sie rōwnoznaczne je z pociepniyńciym spōlnoty. A dyć trza swrōcić uwagõ, iże autochtōni z ludnościōm napływowōm używajōm literackij gŏdki, a dialektami posugujōm sie we familiji i ôbrymbie włŏsnyj zbiorowości. Podle klasyfikacyje Alfreda Zaręby na terynie Gōrnego Ślōnska wystympujōm dialekty/gwary: cieszyński, glywicki, jabłōnkowski, kluczborski, niymodliński, prudnicki, ôpolski.

Spōrny je sztatus ślōnskij mŏwy. We gŏdkoznawczych publikacyjach ślōnszczyzna je uznŏwanŏ za dialekt polskij gŏdki. We polskim Nŏrodnym Wykazie we 2002 roku używanie ślōnskigo we dōmowych kōntaktach zadeklarowało 56,6 tys. ôsōb[75]. We wykazie ze 2011 roku było już 529 tys. takich deklaracyji[76].

Czeskōm gŏdkōm i laszkimi dialektami ludność ôsprŏwiŏ przede wszyjskim na Czeskim Ślōnsku, polskōm i ślōnskōm gŏdkōm zaôbycz we polskij tajli Gōrnego Ślōnska, a tyż miymieckōm gŏdkōm.

Baukōnszt

edytuj
  Ekstra artikel: Ślůnski baukůnszt.
 
Pałac we Mosznej

Piyrszy murowany budōnek na Gōrnym Ślōnsku to kościōł świyntego Mikołaja we Cieszynie ze pōłowy 11. stolecia. Wczaśnij jednak powstŏwały na Ślōnsku ôbrōnne grody z spotrzebowaniym kamiynnych elymyntōw. Ôd czasōw renesansu Gōrny Ślōnsk cechowoł zebrany religijny baukōnszt, zachowany do dzisiej zaôbycz we kształcie i stylistyce drzywniannych kościołōw[77]. Nojstarszymi zachowanymi do naszych czasōw ze drzywniannych kościołōw na Gōrnym Ślōnsku sōm strzedniowieczne kościoły Wszyjskich Świyntych we Łaziskach i Siyrotach, za to nojstarszõ ôbrōnnõ wieżōm na Gōrnym Ślōnsku je Wieża Woka we Prudniku[pozōr 2][78].

Pozōr

edytuj
  1. ↑ Prawŏ tajla Frydku-Mistku, to je dŏwne miasto Frydek, leży na historycznym Ślōnsku. Za to Mistek przinŏleży do Morawy.
  2. ↑ Je to tyż nojstarszŏ ôbrōnnŏ wieża na terynie terŏźnyj Polski.

Przipisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Grzegorz Kulik, Górny Śląsk w pigułce, wachtyrz.eu, 21 mŏja 2018 [dostymp 2021-07-01] (polski).
  2. ↑ HISTORIA FLAG ŚLĄSKICH - GÓRNEGO I DOLNEGO ŚLĄSKA, www.slownikslaski.pl [dostymp 2021-07-01] (polski).
  3. ↑ Małgorzata Prządka, Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, alt.haus.pl [dostymp 2021-07-01] (polski).
  4. ↑ Mapy Górnego Śląska, gornyslask.wordpress.com, 16 października 2009 [dostymp 2021-07-01] (polski).
  5. ↑ Tworzą mapę Górnego Śląska ze śląskimi nazwami miast, Dziennik Zachodni, 15 mŏja 2013 [dostymp 2021-07-01] (polski).
  6. ↑ Zbigniew Greń, Identity at the Borders of Closely-Related Ethnic Groups in the Silesia Region, „Slavia Iaponica, 20, 2017, 90-116” [dostymp 2021-07-01] (angelski).
  7. ↑ Jana Patková, Familoky, podzemí, haldy. Horní Slezsko nabízí bohatství po uhlobaronech, Hospodářské noviny, 22 października 2014 [dostymp 2021-07-01] (czeski).
  8. ↑ climate-data.org
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 30.06.2020), Główny Urząd Statystyczny - Portal Statystyki Publicznej, stat.gov.pl, 15 października 2020 [dostymp 2021-07-01] (polski).
  10. ↑ Počet obyvatel přihlášených k pobytu na území Statutárního města Ostrava ke dni 01.01.2019, Statutární město Ostrava, ostrava.cz [dostymp 2021-07-01] (czeski).
  11. ↑ 11,0 11,1 Místopisný průvodce po České Republice - přehledný seznam obcí České republiky, www.mistopisy.cz [dostymp 2021-07-01] (czeski).
  12. ↑ 12,0 12,1 R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 21–22
  13. ↑ R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 81
  14. ↑ 3. September 1922, Volksabstimmung über die Abtrennung der Provinz Oberschlesien von Preußen und Bildung eines selbstständigen, dem Reich eingegliederten Landes Oberschlesien, gonschior.de
  15. ↑ Piotr Stefan Wandycz, The United States and Poland, Harvard University Press, 1980, ISBN 978-0-674-92685-1 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  16. ↑ Geoffrey K. Roberts, Patricia Hogwood, The Politics Today Companion to West European Politics, Manchester University Press, 19 lipca 2013, ISBN 978-1-84779-032-3 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  17. ↑ Phillip A. Bühler, The Oder-Neisse Line: A Reappraisal Under International Law, East European Monographs, 1990, ISBN 978-0-88033-174-6 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  18. ↑ Craig M. Rustici, The Afterlife of Pope Joan: Deploying the Popess Legend in Early Modern England, University of Michigan Press, czyrwiec 2006, s. 6–7, ISBN 978-0-472-11544-0 [dostymp 2021-07-25] (angelski).
  19. ↑ Johann Prüss, Sermones de tempore et de sanctis, polona.pl, Strasbourg 1493 [dostymp 2021-07-25] (łacina).
  20. ↑ Teresa Michałowska, Średniowiecze, seryjŏ: Wielka Historia Literatury Polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 206-207, ISBN 83-01-11452-5.
  21. ↑ Olbrychta Strumieńskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów: 1573, wyd. 1897, polona.pl [dostymp 2021-07-25].
  22. ↑ Mirosława Koćwin, Nicolaus Henelius - Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu, wbp.opole.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  23. ↑ Paul Bushkovitch, Officina Ferraria: A Polish Poem of 1612 Describing the Noble Craft of Ironwork. By Walenty Roździeński. Translated by Stefan Pluszczewski. Edited by Waclaw Różański and Cyril Stanley Smith. Introduction by Jerzy Piaskowski. Cambridge, Mass. and London: The MIT Press and Society for the History of Technology, 1976. xviii, 123 pp., „Slavic Review”, 37 (2), 1978, s. 321–322, DOI: 10.2307/2497638, ISSN 0037-6779, JSTOR: 2497638 [dostymp 2021-07-25] (angelski).
  24. ↑ Rastislav Stanček i inni, Cesty Juraja Tranovského = Śladami Jerzego Trzanowskiego, Dolný Kubín: Cirkevný zbor Evanjelickej cirkvi augsburského vyznania na Slovensku, 2018, ISBN 978-80-972961-8-6, OCLC 1159978371.
  25. ↑ Cf. J. A. Cuddon: The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, revised by C. E. Preston. London 1999, s. 770.
  26. ↑ Joseph Freiherr von Eichendorff, Aus dem Leben eines Taugenichts: Erzählung (1826), tredition, 2011, ISBN 978-3-8424-0713-8 [dostymp 2021-07-25] (niymiecki).
  27. ↑ Kdo všechno napsal Slezské písně?, Reflex.cz [dostymp 2021-07-25] (czeski).
  28. ↑ Płyniesz Olzo, zaolzie.org (polski).
  29. ↑ Szczepan Twardoch, "Drach", Culture.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  30. ↑ Szczepan Twardoch, "Morfina", Culture.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  31. ↑ Aleksander Lubina, Kamraty a kamratki: Grzegorz Kulik, wachtyrz.eu, 23 lutego 2021 [dostymp 2021-07-25] (polski).
  32. ↑ Barbara Bazielich: Tradycyjne stroje dolnośląskie Wrocłow: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.
  33. ↑ Najbardziej kaloryczne dania Śląskie, Dietetyk Katowice, 24 października 2017 [dostymp 2021-07-27] (polski).
  34. ↑ Harald Saul, Familienrezepte aus Schlesien. Geschichten und Rezepte aus alter Zeit, Leipzig 2003, ISBN 3-89798-088-6.
  35. ↑ recept „Karminadle z królika”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Katowice 1990: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego.
  36. ↑ Kluski śląskie (tzw. biołe kluski). W: Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
  37. ↑ Kluski białe śląskie. W: Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
  38. ↑ Wodzionka / wodzianka. W: Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
  39. ↑ Żurek śląski, czyli tradycyjna, sycąca zupa na obiad, gazetapl [dostymp 2021-07-27] (polski).
  40. ↑ Grażyna Kuźnik, Tradycyjne potrawy wigilijne na Śląsku. Nie 12 a 6 dań wigilijnych, Dziennikzachodni.pl [dostymp 2021-07-27] (polski).
  41. ↑ Zwyczaje ludowe | Muzeum Wsi Opolskiej, web.archive.org, 16 grudnia 2012 [dostymp 2021-07-28] [zarchiwizowane z adresy 2012-12-16].
  42. ↑ Babski comber, Bonclok.pl - strona internetowa ze śląskim smakiem, 10 lutego 2019 [dostymp 2021-07-28] (polski).
  43. ↑ Franz Schroller, Schlesien. Eine Schilderung des Schlesierlandes von Dr. Franz Schroller. Dritter Band. Mit 10 Stahlstichen und 46 Holzschnitten von Theodor Blätterbauer, Flemming, Carl, 1889, s. 249 [dostymp 2021-07-28] (niymiecki).
  44. ↑ Grzegorz Micuła, Kawalkada wielkanocna, readandfly.pl, 21 kwietnia 2019 [dostymp 2021-07-28] (polski).
  45. ↑ Ostropa: Tradycyjna kawalkada wielkanocna, gliwice.wyborcza.pl, 6 kwietnia 2010 [dostymp 2021-07-28].
  46. ↑ Szymon Zmarlicki, Osterreiten, rajtowanie, kawalkada... Jak wyglądały wielkanocne..., gliwice.gosc.pl, 13 kwietnia 2020 [dostymp 2021-07-28] (polski).
  47. ↑ Krzysztof Ogiolda, Oktoberfest, czyli bawarskie święto na Śląsku, Nowa Trybuna Opolska, 8 października 2017 [dostymp 2021-07-28] (polski).
  48. ↑ Gyburstag, czyli świętowanie urodzin na Śląsku, Bonclok.pl, 10 listopada 2018 [dostymp 2021-07-28] (polski).
  49. ↑ Tambor Jolanta: O śląskich obyczajach, śląskich potrawach i niektórych śląskich słowach [w:] 1999 (31-32) – Postscriptum Polonistyczne [dostymp 2021-07-28] (polski).
  50. ↑ Zwyczaje Śląska i Małopolski, web.archive.org, 2 lutego 2009 [dostymp 2021-07-28] [zarchiwizowane z adresy 2009-02-02].
  51. ↑ Świyntŏ Barbora na świecie, wachtyrz.eu, 4 grudnia 2018 [dostymp 2021-07-28] (ślōnski).
  52. ↑ Rozprężona dziewica - czyli historia telewizji RONDO, Wieczór Śląski [dostymp 2021-07-25] (polski).
  53. ↑ Witamy na stronie TVN!, web.archive.org, 5 grudnia 1998 [dostymp 2021-07-25] [zarchiwizowane z adresy 1998-12-05].
  54. ↑ Telewizja Polska S.A - Opole, opole.tvp.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  55. ↑ Telewizja Polska S.A - Katowice, katowice.tvp.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  56. ↑ Telewizja TVS, TVS.pl [dostymp 2021-07-25] (polski).
  57. ↑ TVT - Myślimy po śląsku. Działamy na Śląsku. [dostymp 2021-07-25] (polski).
  58. ↑ Radio Opole, radio.opole.pl [dostymp 2021-07-25].
  59. ↑ Polskie Radio Katowice SA - strona główna, www.radio.katowice.pl [dostymp 2021-07-25].
  60. ↑ Strona główna, Radio Piekary [dostymp 2021-07-25] (polski).
  61. ↑ Mittendrin - Polsko-Niemiecka Redakcja, mittendrin.pl [dostymp 2021-07-25].
  62. ↑ Slonsky Radio – Kochomy Ślonsk i ślonsko muzyka i njy ino… [dostymp 2021-07-25] (polski).
  63. ↑ Radio Silesia 96.2 FM, silesia.fm [dostymp 2021-07-25].
  64. ↑ Strona główna, www.radiofest.pl [dostymp 2021-07-25].
  65. ↑ Jaskółka Śląska, jaskolkaslaska.eu [dostymp 2021-07-25] (polski).
  66. ↑ 65 lat Dziennika Zachodniego, Dziennik Zachodni, 6 lutego 2010 [dostymp 2021-07-25] (polski).
  67. ↑ Wachtyrz.eu, wachtyrz.eu [dostymp 2021-07-25].
  68. ↑ Silesion Informacje, Silesion.PL [dostymp 2021-07-25] (polski).
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 Daniel Dziurka, Dawid Tomczyk, Stowarzyszenie Miłośników Zespołu Pieśni i Tańca "Mały Śląsk", www.malyslask.art.pl [dostymp 2021-07-28] (polski).
  70. ↑ Tańce ludowe ze Śląska [dostymp 2021-07-28] (polski).
  71. ↑ Abp Alfons Nossol i Jerzy Pilch odebrali Śląskie Szmaragdy, ksiazki.wp.pl, 23 kwietnia 2010 [dostymp 2021-02-28] (polski).
  72. ↑ The Lutheran World Federation 2009 Membership Figures 01/2010
  73. ↑ Danuta Berlińska, Ślązacy jako wspólnota regionalna w świetle badań socjologicznych na Śląsku Opolskim, „Przegląd Zachodni”, 1990, s. 58, ISSN 0033-2437 (polski).
  74. ↑ Zagadnienie więzi regionalnej i narodowej na Śląsku Opolskim [w:] Stanisław Ossowski, O ojczyźnie i narodzie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 102 (polski).
  75. ↑ Ludność według języka używanego w domu oraz województw w 2002 r.. W: Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [on-line]. Główny Urząd Statystyczny, 2008-07-15. [dostymp 2011-04-21].
  76. ↑ Ludność według języka używanego w domu, płci oraz charakteru miejsca zamieszkania w 2011 roku. W: Ludność. Stan i struktura społeczno-demograficzna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostymp 2013-04-14].
  77. ↑ Gabriela Bożek, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach., Architektura modernistyczna Katowic i innych miast polskiego i czeskiego Śląska, Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2002, ISBN 83-85871-31-4, OCLC 52634671.
  78. ↑ Wieża Woka - Prudnik - Informator turystyczny, noclegi - www.sudety.info.pl, web.archive.org, 8 września 2019 [dostymp 2021-02-28] [zarchiwizowane z adresy 2019-09-08].

Linki zewnyntrzne

edytuj
 
Commons
Uobocz galeryjo na Wikimedia Commons:
Gōrny Ślōnsk
Zdrzōdło "https://szl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gōrny_Ślōnsk&oldid=354441"