Fyminizm
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Fyminizm[1] (łac. femina „kobiyta”) – zorta ôbywatelskich i politycznych ruchōw i ideologije, kere łōnczy spōlny cwek, to znaczy zdefiniowanie, dostanie i utrzimywanie rōwności płci pod wzglyndym politycznym, ekōnōmicznym, ôsobistym i ôbywatelskim[2][3][4][5][6].
Poglōndy edytuj
Je mocka ôdmian fyminizmu, zaôbycz skuli rozdziałōw (religijne, etniczne, polityczne) miyndzy jego spōmŏgŏczami jak tyż skirz pōmian światopoglōndowych, jake zachodzōm we samym ruchu fyministycznym. Wszyjske bystrziny fyminizmu ôpiyrajōm sie na przekōnaniu ô dyskryminacyji kobiyt skuli jejich płeć, prawie kobiyt do ymancypacyje, ôdpŏrze do seksizmu i patriarchatu[7]. Fyministki i fyminiści dōnżōm do przekształcyniŏ tradycyjnych relacyji miyndzy płciami, uwŏżanych za zniywalajōnce jednotkã. Stōnd je tyż ôbmyślōnek, iże wyzwolynie kobiyt je i wyzwolyniym chopōw. Fyministki niy chcōm pōmiany placōw miyndzy kobiytami i chopami, niy chodzi tyż ô naśladowanie chopōw, kerych ôbywatelskŏ rola tyż wywołuje głosy krytyki.
Fyministyczne ôrganizacyje kludziyły i durch kludzōm kampanijõ na rzecz praw kobiyt; we tym prawa ôbiōrczego, do sprawowaniŏ publicznego amtu, do roboty i ansztyndich geltaku, do posiadaniŏ włŏsności, do dostŏwaniŏ bildōngu, do zawrzyniŏ ugŏd, do posiadaniŏ rōwnych praw we rōmach manżelstwa jak tyż do używaniŏ macierzińskigo urlaubu. Fyministki robiyły tyż na rzecz zapewniyniŏ dostympu do legalnych aborcyji i ôbywatelskij integracyje jak tyż ôchrōny kobiyt i dziouszek przed gwołtym, seksualnym molestowaniem i dōmowõ przemocōm[8].
Historyjŏ edytuj
Za zaczōntek fyminizmu (tm. piyrszŏ wela) uznŏwŏ sie aktywności ruchu amerykōńskich i angelskich sufrażystek (ôd łac. suffragium – głos ôbiōrczy) kol. 1840–1920 roku. We kryngu baczyń fyminizmu piyrszyj weli leżały przede wszyjskim: reforma prawa familijnego, prawo ôbiōrcze i ekōnōmiczne warōnki życiŏ kobiyt. Ruch babski ôd zaczōntku trefioł sie z szyrokõ krytykōm, tyż ze zajt samych kobiyt (fungujōncych bp. w rōmach ruchu antysufrażystowskigo).
Prŏce sufrażystek ukorōnowane ôstały prawym ôbiōrczym dlŏ kobiyt. Piyrszym państwym, kere prziznało to prawo kobiytōm była Nowŏ Zelandyjŏ we 1893 roku. We 1918 roku wkludzōno jy (ino dlŏ kobiyt, kere przekroczyły 30. rok życiŏ) we Wielgij Brytaniji i Zjednoczōnych Sztatach we 1920 roku. Wczaśnij jednak kobiyty dostały połne prawa ôbiōrcze m.in. we Finlandyji i we Polsce (28 listopada 1918).
Przipisy
- ↑ Grzegorz Kulik, Fyminizm we sużbie nacjōnalizmu, wachtyrz.eu, 20 marca 2021 [dostymp 2021-03-21] (ślōnski).
- ↑ Feminism – Definition, History, & Examples, Encyclopedia Britannica [dostymp 2021-03-21] (angelski).
- ↑ Feminism [w:] George Ritzer, J. Michael Ryan, The Concise Encyclopedia of Sociology, John Wiley & Sons, 3 grudnia 2010, s. 223, ISBN 978-1-4443-9264-7 [dostymp 2021-03-21] (angelski).
- ↑ Honderich, Ted., The Oxford companion to philosophy, wyd. Second edition, Oxford, s. 291-294, ISBN 0-19-926479-1, OCLC 57283356 [dostymp 2021-03-21].
- ↑ Hawkesworth, M. E., 1952-, Globalization and feminist activism, Lanham, Md.: Rowman & Littlefield, 2006, s. 25–27, ISBN 0-7425-3782-X, OCLC 62342167 [dostymp 2021-03-21].
- ↑ Beasley, Chris., What is feminism? : an introduction to feminist theory, London: Thousand Oaks, Calif., 1999, s. 3-11, ISBN 978-1-4462-1042-0, OCLC 731677122 [dostymp 2021-03-21].
- ↑ Gamble, Sarah, 1962-, The Routledge companion to feminism and postfeminism, wyd. 1st ed, London: Routledge, 2001, ISBN 0-415-24310-6, OCLC 47269681 [dostymp 2019-07-28].
- ↑ Echols, Alice., Daring to be bad : radical feminism in America, 1967-1975, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1989, ISBN 0-8166-1786-4, OCLC 19813238 [dostymp 2019-07-28].
Linki zewnyntrzne edytuj
- Tuana N., Approaches to Feminism, plato.stanford.edu, 20 stycznia 2011 (ang.)
- Warnke G., Intersections Between Analytic and Continental Feminism, plato.stanford.edu, 22 sierpnia 2018 (ang.)