Nowy Jork
 |
Tyn artikel ńy bůł jeszcze sprawdzůny we poprawnośći zapisowańo Steuerowům uortografijům a gramatycznyj. Jeli zdo Ći śe, co je to fest do porzůndku narychtowany artikel, symńij tyn muster. Tyn artikel niy bōł jeszcze sprawdzōny we poprawności zapisowaniŏ Ślabikŏrzowym szrajbōnkym a gramatycznyj. Jeli zdŏ Ci sie, co je to fest do porzōndku narychtowany artikel, symnij tyn muster. |
Nowy Jork abo Mjasto Nowy Jork (ang. New York, New York City abo City of New York, uoficjalńe The City of New York) – mjasto we stańy Nowy Jork, nojwjynkše pod wzglyndym ličby ludnośći mjasto we Stanach Zjydnočůnych. "Mjasto, kere ńigdy ńy zasypjo", zwane tyž "Wjelgim Jabkym" ("Big Apple"). Ležy na wschodńim (atlantyckym) wybřežu USA, při ujśću řyk Hudson i East River do Zatoki Nowojorskij.
Spůłrzyndne: 40°42' N 74°00' W
| Nowy Jork | |||||
| |||||
| Państwo |  Zjednoczōne Sztaty
| ||||
| Stan | Nowy Jork | ||||
| Burmistř | Eric Adams (2024) | ||||
| Plac | 1223,59 km² | ||||
| Położyńe | 40°42'00'' N 74°00'00'' W | ||||
| Wysokość | středńo 6 m n.p.m. | ||||
| Ludźi (2020) • liczba ludźi • gynstość • aglomeracyja |
8 804 190 11 313,81 uos./km² 20 140 470 | ||||
| Nr kerunkowy | 212 | ||||
| Pocztowy kod | 10001-10292 | ||||
| Mjasta partnerske |  Tokjo Pekin Madryt Kajir Santo Domingo Řim Budapešt Jerozolima.svg){kind=small} Lůndyn Sydney Johannesburg Amsterdam Toronto
| ||||
Położyńe na karće kraju   Nowy Jork | |||||
| Neczajta mjasta | |||||
 Galeryjo zdjyńć w Wikimedia Commons
| |||||
Ůwožany za śwjatowe cyntrům m.in. reklamowe i medjalne (do ńydowna tyž finansowe). W Nowym Jorku mjeśći śe guůvno śedźiba UoNZ.
Historyjo
edytujNovy Jork zouožůny zostou we 1614 bez Holyndrůw na wyspje Manhattan kej faktorja handlowo, we 1625 zouožůno uośedle Nieuw Amsterdam (Nowy Amsterdam), guůwny port kolůńji Nowe Ńiderlandy. Prawa mjejske Nowy Amsterdam zyskou we 1653. We 1664 wroz s kolůńjům zostou zdobyty bez Anglikůw i přemjanowany na Nowy Jork. W roku 1673 Holyndři uodzyskali mjasto, nale na mocy pokoju we Westminster 19 lutygo 1674 uoddali mjasto Anglikům we zamjan za uznańy holynderskych praw do Surinamu. W XVIII stolećo podčas wojny uo ńypodleguość USA (1775–83) brytyjske wojsko prowadźiuo uokupacyje mjasta. W lotach 1785–90 bůu śedźibům wuadz USA. We 1929 krach na geudźe nowojorskij započůntkowoú wjelgi śwjatowy kryzys gospodarčy. 11 wřeśńa 2001 přeprowadzůno zamach terrorystyčny na World Trade Center, wskutek kerygo zginyuo ůng. 3000 ludźi, we tym 343 stražokůw FDNY (Fire Department New York City abo Fire Department New York) a zńiščůny zostou couky kůmpleks WTC.