Kōnszt

Kōnszt – dōmyna ludzkij działalności majōncŏ miyndzy inkszymi na cweku dolifrowanie estetycznych wrażyń. Powstoła społym z rozrostym ludzkij cywilizacyje. Idzie trufać, iże na zaczōntku miała przede wszyjskim funkcyjõ zwiōnzanõ z magicznymi ôbrzyndami, kerõ zachowała u pierwotnych ludōw.

Vincent van Gogh – Gwiŏździstŏ noc

Leonardo da Vinci – Mona Lisa

Rzeźba Dawid Michŏła Anioła

Znaczynie kōnsztu

We mocka ojropejskich gŏdkach, słowo kōnszt je ôd łacińskigo ars (italske i szpanielske arte, francuske i angelske art), ôznaczajōncego grajfka, biygłość. We antyce kōnszt chytano za wszelõ twōrczość. Do kōnsztōw zaliczano tyż nauki (astrōnōmijõ, geōmetryjõ) i rzymiosło.

Strzedniowiek potajlowoł kōnszt na 7 wyzwolōnych kōnsztōw (artes liberales) jak tyż mechaniczne kōnszty (tyż 7), mynij wŏżōne, kere we ôpaczności do wyzwolōnych wymŏgały prŏcy fizycznyj. Do kōnsztōw wyzwolōnych zaliczōno gramatykã, dialektykã, retorykã, geōmetryjõ, arytmetykã, astrōnōmijõ i muzykã. Malyrki i rzeźby niy zaliczano we cołkości do kōnsztōw, były traktowane za rzymiosło.

Uznanie cyny kōnsztōw we dzisiyjszym znaczyniu zaczło sie społym z renesansem. Dyskusyje dokludziyły do uznaniŏ malyrki i rzeźby za wyzwolōne kōnszty. Niyskorzij wydzielōno jy - po przidaniu do nich baukōnsztu - za rysunkowe kōnszty.

We XVII i XVIII stoleciŏ trwały spory na tymat mian tykajōncych kōnsztu. Dopiyro pod kōniec XVIII stoleciŏ francuski filozof Charles Batteux wkludziōł termin piykne kōnszty (beau-arts), do kerych zaliczŏ sie malyrka, rzeźbã, baukōnszt, muzykã, gŏdkã, poezyjõ, taniec i tyjater.

We terŏźnych społeczyństwach, we srogij czynści zawłaszczonŏ bez show business, kōnszt stoł sie niyblank dalszõ astōm industryje.

Dzioły kōnsztu

• film
• kabaret
• kōmiks
• literatura
• muzyka
• taniec
• tyjater
• ryklama
  • performance
  • balet
  • ôpera
    • ôpera seryjŏ (jyny śpiywanŏ)
    • ôpera buffa
    • ôpera semiseria
    • ôpera-ballada (inakszyj śpiywoszpil)
    • ôpera kōmicznŏ (z elymyntami śpiywanymi i gŏdanymi)
    • ôpera-balet
    • ôperetka (dzieło ôperowe ô tymatyce szpasowej)
  • tyjater strzedniowieku
  • commedia dell'arte
  • bulwarowy tyjater
  • plastyczny tyjater
  • monumentalny tyjater
  • podziymny tyjater
  • tyjater absurdu
  • polityczny tyjater

Piykne kōnszty

• baukōnszt
• fotografijŏ
• grafika
• happening
• malyrka
• szkryfōnek
• rzeźba
• konceptualny kōnszt
• kōnszt wideo
• kōnszt ziymie
• kōnszt Internetu
• mail art
• instalacyjŏ