Mōnako

Mōnako (fr. Monaco), Ksiynstwo Mōnako (Principauté de Monaco) – niywielge miasto-państwo położōne we Połedniowyj Ojropie nad Strzodziymnym Morzym we ôbrymbie Francuskij Riwiery. Je to nojmyńsze po Watykanie niyznŏleżne państwo świata.

Principauté de Monaco Ksiynstwo Mōnako
Fana Mōnako Wapyn Mōnako
Motto: (łac.) Deo Juvante (Z pōmocōm Boga)
Hymn: A Marcia de Muneghu (Marsz Mōnako)
Kōnstytucyjŏ	Kōnstytucyjŏ Mōnako
Ôficjalnŏ gŏdka	francuskŏ
Stolica	Mōnako
Polityczny systym	kōnstytucyjnŏ mōnarchijŏ
Zorta państwa	ksiynstwo
Gowa państwa	princ Albert II Grimaldi
Szef rzōndu	minister Didier Guillaume
Wiyrchnia  • cołkŏ  • wody strzōdlōndowe	248. na świecie 2,02 km² 0%
Liczba ludności (2016)  • całkowita   • tyngość zaludniyniŏ	217. na świecie 37 308 18 713 ôsōb/km²
PKB (2010)  • cołke   • na ôsobã	5,42 mld USD 153 177 USD
waluta	1 ojro = 100 ojrocyntōw (EUR, €)
Samostanowiyniy	ôd Republiki Genui 8 stycznia 1297
Czasowŏ strefa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	MC
Internetowŏ dōmyna	.mc
Kod autowy	MC
Kod fligerowy	3A
Telefōniczny kod	+377
Karta Mōnako

Geografijŏ

Satelitarne zdjyńcie Mōnako

Mōnako je nojmyńszym po Watykanie państwym świata. Mōnako to państwo-miasto w połedniowyj Ojropie, nad Strzodziymnym Morzym, na Lazurowym Wybrzyżu. Leży 18 km na weschōd ôd francuskigo miasta Nice.

• Wŏżniyjsze dzielnice: Monte Carlo, La Condamine;
• imyntnŏ lōndowŏ granica: 4,4 km (z Francyjōm);
• dugość wybrzyżŏ: 4,1 km;
• nojwyższy pōnkt: 163 m n.p.m. (zbocze bergu), nojwyższy cympel Mont Agel 140 m n.p.m.;
• nojniższy pōnkt – wybrzyże Strzodziymnego Morza: *0 m n.p.m.;
• dugość bany: 2 km;
• dugość utwardzonych drōg: 50 km.

Klimat

Mōnako, jak i cołke Lazurowe Wybrzyże leży we cōunie podzwrotnikowygo klimatu ô ôpaternyj sztrzōdziymnyj ôdmianie. Zimy we ksiynstwie sōm włażnawe i ôpaterne, za to lata suche i ciepłe. Strzedniŏ tymperatura zimōm wynosi 8°C, za to latym ôd 23°C do 26°C. Strzedniŏ suma ôpadōw wynosi ôd 600 do maksymalnie 800 mm, ôpady wystympujōm zaôbycz podzimym i zimōm. Latym dyszcz bezma niy padŏ, a klimat formowany je we bazowyj miarze bez masy zwrotnikowygo luftu.

Strzedniŏ tymperatura i ôpady dla Mōnako

Miesiōnc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Mŏj	Czy	Lip	Siy	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rocznŏ
Strzednie tymperatury we dziyń [°C]	13.0	13.0	14.9	16.7	20.4	23.7	26.6	26.9	24.0	20.6	16.5	13.9	19,2
Strzednie dobowe tymperatury [°C]	10.2	10.2	12.0	13.8	17.5	20.9	23.8	24.2	21.1	17.9	13.8	11.2	16,4
Strzednie tymperatury we nocach [°C]	7.4	7.4	9.1	10.9	14.6	18.0	21.0	21.4	18.3	15.2	11.2	8.5	13,6
Ôpady [mm]	67.7	48.4	41.2	71.3	49.0	32.6	13.7	26.5	72.5	129	103	88.8	744
Strzednia liczba dni z ôpadami	6.0	4.9	4.5	7.3	5.5	4.1	1.7	2.5	5.1	7.3	7.1	6.5	62,4
Strzednie usłoneczniynie	150	159	186	210	248	281	329	297	225	199	155	137	2575
Zdrzōdło: Météo-France, visitmonaco.com (numer dni z ôpadami dlŏ 1 mm, wysokość 131 m n.p.m., bliż morza, 1981-2010)

Strzedniŏ dniowŏ tymperatura morza (°C)

Sty	Lut	Mar	Kwi	Mŏj	Czy	Lip	Siy	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rok
13,4	13,1	13,4	14,7	17,9	21,8	23,1	23,6	22,2	19,6	17,4	14,9	17,9

Prziroda

Mōnako stanowi przikłŏd państwa, kerego cołke terytorium pokrywa miastowŏ infrastruktura. To ôznaczŏ, iże naturalnyj roślinności praktycznie niy ma, sōm jyno niywielge skrawki we formie twardolistnyj roślinności, kerŏ stanowiyła naturalnõ roślinnõ formacyjõ tego regiōnu. Wszeôbecnie wystympujōm sam sadzōne bez czowieka roztōmajte zorty palm. Na skŏlitym klifie we zachodnij czynści ksiynstwa je botanicznŏ zygroda Jardin exotique de Monaco. Do lōndowych zwiyrzōw dziwoko żyjōncych we Mōnako przinŏleżōm ojropejski sŏrnek, ercu liszka i ajnfachowŏ łaska.

Historyjŏ

Mōnako we Republice Genui (1494)

• Czasy antyczne – fynickŏ, greckŏ kolōnijŏ i rzimske terytorium;
• ôd X stoleciŏ – pod panowaniym Genui;
• XII stolecie – Mōnako przechodnio pod włŏdaniym hrabiōw Prowansyji;
• 1297 – drot z Genui, François Grimaldi, we przeblyczyniu mnicha ôszydzŏ wachtyrzy zōmku, kerzi puściyli go do strzodka; po zabiciu ôbsady Grimaldi ôdbiyrŏ Mōnako panujōncyj we nim genueńskij familiji;
• kōniec XV stoleciŏ – niyzawisłość Mōnako uznajōm krōl Francyje i papiyż;
• 1524–1641 – Mōnako je szpanielskim protektoratem;
• 1793 – we czasie francuskij rewolucyje Grimaldi ôstŏwajōm wychrōniyni z trōnu, a ksiynstwo prziłōnczōne do Francyje;
• 1814 – Mōnako ôdzyskuje państwowy byt, ale do 1860 ôstŏwŏ protektoratem krōlestwa Sardynije;
• 1861 – umŏwa z Francyjōm prziwrŏcŏ ksiynstwu połne samostanowiyniy;
• 1865 – cylnŏ unijŏ z Francyjōm;
• 1911 – przijyńcie piyrszyj kōnstytucyje, wkludzajōncyj potajlowanie władzy miyndzy princym a Nŏrodnōm Radōm;
• 1918 – ukłŏd ô stacjonowaniu wojsk francuskich i zatwiyrdzaniu beze Francyjõ ugŏd miyndzynŏrodowych zawiyranych bez Mōnako;
• 1943 – napoczła sie italijańskŏ ôkupacyjŏ Mōnako;
• 1949 – umiyrŏ princ Ludwik II; trōn przejmuje jego ynkel, princ Rainier III;
• 1959 – mōnarcha zawieszŏ Nŏrodnõ Radã skirz spiyrki naôbkoło budżetu;
• 1962 – prziwrōcynie parlamyntu i wkludzynie nowyj, barzij liberalnyj kōnstytucyje;
• 1963 – zawarcie kōnwyncyje financowyj z Francyjōm we sprawie colōw i dŏwek;
• 1982 – hercogina Grace ginie we wypadku autowym we Monte Carlo;
• 1993 – Mōnako prziwstŏwŏ do ÔZN;
• 2002 – przijyńcie pōmian we kōnstytucyji, majōncych utrzimać ciōngłość sukcesyji nawet we razie bezpotomnyj śmiyrci nŏstympcy trōnu, princa Alberta;
• 2004 – na bazowym stadiōnie fuzbalowym wybuchŏ bōmba, ale niy było ôfiar. Do dzisioj niy wyklarowano prziczyn eksplozyje;
• 2005 – Rainier III umiyrŏ, na trōn stympuje jego nojstarszy syn jako Albert II.

Turystyka

Mōnako je chutnie nawiydzane bez turystōw zwiydzajōncych Lazurowe Wybrzyże. Postrzōd bazowych atrakcyji tego miasta-państwa nojwŏżniyjsze sōm: Ksiōnżyncy Pałac, stare miasto, tum świyntego Mikołaja, Place du Casino społym z kasynym, ôpera we Monte Carlo, tropikalne zygrody, japōńske zygrody i sztrand Lavrotto.

• 
  Ksiōnżyncy Pałac
• 
  Tum świyntego Mikołaja
• 
  Kasyno we Monte Carlo

Religijŏ

Struktura religijnŏ krŏju we 2010 roku podle Pew Research Center:

• katolicyzm – 82,3%
• brak religije – 11,7%
• protestantyzm – 3,5%
• judaizm – 1,7%
• islam – 0,4%
• prawosławie – 0,2%

Linki zewnyntrzne

• Ôficjalnŏ regyrōnkowŏ zajta
• Prince’s Palace of Monaco