Racibōrz
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Racibōrz (pol. Racibórz, mjym. Ratibor, śl-mjym. Rattebor[1], Rottwer) – to je miasto we Gōrnym Ślōnsku, we połedniowo-zachodnij Polsce, we ślōnskim wojewōdztwie, siydziba władz raciborskigo krysu, stolica Ojroregiōnu Silesia. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na Ślōnskij Nizinie, nad rzykōm Ôdrōm.
| Racibōrz | |||||
 Rynek we Raciborzu | |||||
| |||||
| Geografijŏ | |||||
| Krŏj |  Polska
| ||||
| Historycznŏ krajina |  Gōrny Ślōnsk
| ||||
| Wojewōdztwo |  ślōnske
| ||||
| Krys |  raciborski
| ||||
| Spōłrzyndne | 50°08′N 18°12′E/50,133333 18,200000 | ||||
| |||||
| Społeczyństwo | |||||
| Prziwileje miasta | 1217 | ||||
| Wielość pōmiyszkiwŏczōw | 50 743 (2021) | ||||
| Tyngość zaludniyniŏ | 677 ôs./km² | ||||
| Skłŏd nacyjny | Polŏki, Ślōnzŏki, Niymce | ||||
| Administracyjŏ | |||||
| Wiyrchnia | 75,01 km² | ||||
| Byrger | Jacek Wojciechowicz (2024) | ||||
| Adresa amtu miasta |
ul. Batorego 6 47-400 Racibórz | ||||
| Kerōnkowŏ nōmera | (+48) 32 | ||||
| Pocztowy kod | ôd 47-400 do 47-445 | ||||
| Ôznaczynie aut | SRC | ||||
| Transzport | |||||
| Drōgi krŏjowe | 
| ||||
| Drōgi wojewōdzke |      
| ||||
 Galeryjŏ we Wikimedia Commons
| |||||
| Internetowŏ zajta | |||||
Podle danych na 31 grudnia 2019 miasto miało 54 739 pōmiyszkiwŏczōw, co przi wiyrchni 75,01 km² dŏwŏ tyngość zaludniyniŏ 729 ôs./km².
Geografijŏ
edytujMiasto leży we połedniowyj tajli Gōrnego Ślōnska, we połedniowo-weschodnij tajli Ślōnskij Niziny. Racibōrz je rozlygowany przi pograniczu prudnickigo, glywickigo a laszskigo dialektu ślōnskij gŏdki. Bez administracyjne granice miasta przepływŏ rzyka Ôdra a strugi Kamyniŏk, Plinc, Lyngōń i Nyndza.
Klimat
edytuj| Miesiōnc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Mŏj | Czy | Lip | Siy | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rocznŏ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Strzednie tymperatury we dziyń [°C] | 1.2 | 3.1 | 8.1 | 14.3 | 18.7 | 21.8 | 24.0 | 24.0 | 19.1 | 13.7 | 8.3 | 3.0 | 11,2 |
| Strzednie dobowe tymperatury [°C] | -1.3 | 0.1 | 3.8 | 9.5 | 14.2 | 17.6 | 19.7 | 19.4 | 14.8 | 10 | 5.5 | 0.6 | 9,5 |
| Strzednie tymperatury we nocach [°C] | -4.1 | -3.5 | -0.4 | 4.1 | 8.9 | 12.7 | 14.8 | 14.6 | 10.6 | 6.5 | 2.8 | -1.9 | 5,4 |
| Ôpady [mm] | 48 | 43 | 52 | 54 | 80 | 86 | 101 | 71 | 74 | 53 | 53 | 48 | 64 |
| Wilgłość [%] | 82 | 80 | 73 | 67 | 69 | 69 | 69 | 68 | 72 | 77 | 82 | 82 | 74 |
| Zdrzōdło: [2] 2021-02-15 | |||||||||||||
Historyjŏ
edytuj_2.JPG)
Podŏwŏ sie, iże zidlōng Budorgis ze karty ôd Claudiusa Ptolemaeusa może być Raciborzym. Budorgis ôstała ôdwzorowana na antycznyj karcie ôd Claudiusa Ptolemaeusa ze lŏt 142–147 naszyj ery. Ô tym, iże plac tyn mōg być Raciborzym, informuje kōmpyndium „Hazlitt” (1850)[3] abo „Lexicon Universale” (1698) jak tyż wynikŏ to ze rozlygowaniŏ postrzōd inkszych zidyntyfikowanych placōw Ślōnska. Trza jednak krytycznie zauważyć, iże pisŏrze tamtych lŏt chutnie dorabiali miastōm a nacyjōm antyczne rodowody[4].
Grōd raciborski istnioł co nojmynij już ôd 11. stoleciŏ[5]. Prziwileje miasta Racibōrz dostoł we 1217 na flamandzkim prawie. 17 czyrwnia 1299 raciborski princ Przemysław nadoł Raciborzowi prziwileje miasta podle magdeburskiego prawa, podle kerych miasto przejōnło ôd princa mocka ônego uprawniyń.
We 18. stoleciu Racibōrz podlygoł inspekcyje dŏwkowyj we Prudniku[6]. Po wrŏcłōwskim pokoju (1742), miasto społym ze cołkim Ślōnskym znŏdło sie we granicach Prus. We 1846 miasto dostało piyrsze połōnczynie banowe ze Kandzierzinym, a we 1847 ze Berlinym a Wiedziyniym. W czasie drugij wojny światowyj w mieście funkcjōniyrowały ôbozy przimusowyj roboty a robocze ôddzioły wojynnych zebranych. We 1945 roku, po zajyńciu Prudnika ôd wojsk sowieckich, prziwiyziōne sam bōły przimusowe polske wysiedlyńce ze terynōw anektowanych ôd SSSR. Gorŏle broły czynny udzioł we rewitalizacyji tego placu.
21 czyrwnia 2001 Racibōrz ôstoł piyrszym miastym w Polsce i Ojropie, co dostało certyfikat ISO 14001, co wkludziyło we gminie Systym Zarzōndzaniŏ Środowiskowego.
Ludność
edytujLiczba ludności Raciborza na przestrzyństwach lŏt[7][8][9][10][11][12]:
Ôsoby zwiōnzane ze Raciborzym
edytuj- Jan Wyglenda (nar. 1894 w Brzyźnicy kole Raciborza, um. 1973 w Rybniku) – działŏcz absztimōngowy, uczestńik ślōnskich aufsztandōw
- Marek Plura (nar. 1970 w Raciborzu) – politiker
Przipisy
- ↑ Max Monwood, Bunte bilder aus dem Schlesierlande, t. 2, Wrocław 1903, s. 308.
- ↑ climatebase.ru (pol.). [dostymp 2021-02-16].
- ↑ kompendium „Hazlitt”, ancientlibrary.com [dostymp 2021-01-27] [zarchiwizowane z adresy 2009-08-17] (angelski).
- ↑ Norbert Mika, Dzieje ziemi raciborskiej, Kraków: Avalon, 2010, s. 19–20, ISBN 978-83-7730-003-9.
- ↑ Norbert Mika, Dzieje ziemi raciborskiej, Kraków: Avalon, 2010, s. 27, ISBN 978-83-7730-003-9.
- ↑ Historia Powiatu Prudnickiego - Starostwo Powiatowe w Prudniku, powiatprudnicki.pl [dostymp 2021-01-27] (polski).
- ↑ Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 71.
- ↑ Statistik des Deutschen Reiches, tom 568, Volks-, Berufs- und Betriebszählung vom 17. V. 1939. 1939, s. 41–43.
- ↑ Johann Adam Valentin Weigel: Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien, Siebenter Theil, Die Fürstenthümer Oels, Trachenberg, Neiße und Rattibor. Berlin: 1803, s. 163.
- ↑ Felix Triest: Topographisches Handbuch von Oberschlesien, 2. Teilband. Breslau: 1865, s. 656.
- ↑ Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Schlesien und ihre Bevölkerung, nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. Dezember 1871 bearbeitet und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. Breslau: 1874, s. 358–359.
- ↑ Statistik des Deutschen Reiches, tom 454, Volks-, Berufs- und Betriebszählung vom 16. VI. 1933. 1933, s. 42.