Kyjōw
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Kyjōw (ukr. Київ – Kyjiw) to je stolica a tyż nojsrogsze miasto Ukrajiny, siydziba kyjowskigo ôbwodu. Jedno ze nojsrogszych i nojstarszych miast we Ojropie. Sztad leży nad rzykōm Dniypr, we pōłnocnyj tajli krŏju. Zajmuje wiyrchniã 827 km² a we 2021 pōmiyszkiwoło sam 2,96 milijōna ludzi, za to we aglomeracyji – 3,65 milijōna. Kyjōw je kulturalne i ekōnōmiczne cyntrum krŏju, wyndzeł kōmunikacyjny a cyntrum elektrotechnicznyj industryje. Skuli swojij gyszichty je ofyn mianowany „matkōm ruskich miast”[4].
| Kyjōw Київ | |||||
.jpg) Pałac Maryński | |||||
| |||||
| Geografijŏ | |||||
| Krŏj |  Ukrajina
| ||||
| Wydzielōne miasto |  Kyjōw
| ||||
| Wysokość | 179 m n.p.m. | ||||
| Spōłrzyndne | 50°27′N 30°30′E/50,450000 30,500000 | ||||
| |||||
| Społeczyństwo | |||||
| Nastōnie | 482 (ôficjalnie)[1] | ||||
| Prziwileje miasta |
| ||||
| Wielość pōmiyszkiwŏczōw | 2 962 180 (2021)[3] | ||||
| Tyngość zaludniyniŏ | 3,299 ôs./km² | ||||
| Skłŏd nacyjny | Ukrajińce, Rusyjŏki, Żydy, Biołorusy, Polŏki, Armynijŏki | ||||
| Administracyjŏ | |||||
| Wiyrchnia | 839 km² | ||||
| Byrger | Witalij Kłyczko | ||||
| Adresa amtu miasta |
Вул. Хрещатик 36 01044 м. Київ | ||||
| Kerōnkowŏ nōmera | (+380) 44 | ||||
| Pocztowy kod | 01000-06999 | ||||
| Ôznaczynie aut | AA KA 11 | ||||
| Transzport | |||||
| Sztreki ojropejske |   
| ||||
 Galeryjŏ we Wikimedia Commons
| |||||
| Internetowŏ zajta | |||||
Miano
edytujMiano miasta je utworzōne ôd miana Kyj (Princ Kyj – legyndarny princ Polanōw a założyciel Kyjowa). We inkszych gŏdkach miano miasta je pisane: ynglandzkŏ: Kyiv, francuskŏ i rumyńskŏ: Kiev, polskŏ: Kijów, jidisz: קיאב [kijav], niymieckŏ: Kiew, łacina: Kiovia.
Gyszichta
edytuj
Miasto istniało już we 5. stoleciu, kej bōł to słowiański zidlōng na wielgij sztrece handlowyj miyndzy Skandynawijōm a Kōnstantynopolym. Miastym reskyrowali Chazary[5], a we pōłowie 9. stoleciŏ przejōnli jy Waregi (Wikingi). Ze reskyrowaniym ôd Waregōw sztad ôstoł zrobiōny stolicōm Kyjowskij Rusi, co bōła ôna piyrszym krŏjym Weschodnich Słowianōw. Zniszczōne w czasie mōngolskigo najŏzdu we 1240 roku, miasto straciyło wiynkszość swojich wpływōw na nadchodzōnce stolecia. Bōła to stolica prowincyje ô małym znaczyniu na ôbrzeżach terytoriōw kōntrolowanych ôd potynżnych sōmsiadōw, nojprzōd Litwã, niyskorzij Polskã, a na kōńcu Rusyjõ.
Sztad nazŏd prosperowoł w czasie industryjalnyj rewolucyje we Ruskim Impyrium pod kōniec 19. stoleciŏ. We 1918 roku, po ôgłoszyniu ôd Ukrajińskij Republiki Ludowyj samostanowiynia ôd Sowieckij Rusyje, ônyj stolicōm ôstoł Kyjōw. Ôd 1921 roku Kyjōw bōł miastym Sowieckij Ukrajiny proklamowanyj ôd Czyrwōnyj Armije, a ôd 1934 roku bōł ônyj stolicōm. Miasto bōło fest zniszczōne w czasie drugij wojny światowyj, nale gibko sie ôdbudowoło we latach powojynnych, ôstoło trzicim we srogości miastym SSSR.
Po padniyńciu SSSR a ôgłoszyniu samostanowiyniŏ Ukrajiny we 1991 roku, Kyjōw ôstoł stolicōm Ukrajiny i doświadczōł stałego napływu etnicznych ukrajińskich migrantōw ze inkszych regiōnōw krŏju[6].
Dymografijŏ
edytujKijōw je nojsrogszym miastym we Ukrajinie a siōdmym pod wzglyndym wielości pōmiyszkiwŏczōw we Ojropie. 1 stycznia 2021 roku sztad mioł 2 962 180 pōmiyszkiwŏczōw[3], co przi wiyrchni 839 km² dŏwŏ tyngość zaludniyniŏ 3,299 ôs./km².
| Rok | Ukrajińce | Rusyjŏki | Polŏki | Żydy | Niymce | Tatary krymske | Biołorusy | Czechy i Słowacyjŏki | Łotysze | Armynijŏki | Azery | Gruzyjŏki | Moldawiaki |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1874[7] | 38,6 (31,43%) | 58,2 (47,42%) | 7,9 (6,41%) | 12,9 (10,53%) | |||||||||
| 1897[8] | 55 064 (22,23%) | 134 278 (54,20%) | 16 579 (6,69%) | 29 937 (12,08%) | 4354 (1,78%) | 1133 (0,46%) | |||||||
| 1919 | 128,7 (23,64%) | 232,1 (42,65%) | 36,8 (6,77%) | 114,5 (21,07%) | |||||||||
| 1926[9] | 216 528 (42,29%) | 125 514 (24,51%) | 13 706 (2,68%) | 140 256 (27,39%) | 3554 (0,69%) | 733 (0,14%) | 5436 (1,06%) | 990 (0,19%) | 805 (0,16%) | 638 (0,12%) | |||
| 1939[10] | 450 556 (53,21%) | 139 495 (16,47%) | 11 808 (1,39%) | 224 236 (26,48%) | |||||||||
| 1959[11] | 663,9 (60,11%) | 254,3 (23,02%) | 8,5 (0,77%) | 153,5 (13,90%) | |||||||||
| 1970[11] | 1056,9 (64,76%) | 373,6 (22,89%) | 9,7 (0,59%) | 152,0 (9,31%) | |||||||||
| 1979[11] | 1455,6 (67,89%) | 474,4 (22,13%) | 10,5 (0,49%) | 132,2 (6,17%) | |||||||||
| 1989[12] | 1863,7 (72,45%) | 536,7 (20,87%) | 10,4 (0,40%) | 100,6 (3,91%) | (0,1%) | (1,0%) | (0,2%) | (0,1%) | (0,1%) | (0,1%) | |||
| 2001[13] | 2110,8 tauz. (82,2%) | 337,3 tauz. (13,1%) | 6,9 tauz. (0,3%) | 17,9 tauz. (0,7%) | 2,5 tauz. (0,1%) | 16,5 tauz. (0,6%) | 4,9 tauz. (0,2%) | 2,6 tauz. (0,1%) | 2,4 tauz. (0,1%) | 1,9 tauz. (0,1%) |
Kamracke miasta
edytujKamracke miasta Kyjowa[14]:
Ankara, Turcyjŏ (10.02.1993)
Aşgabat, Turkmynistōn (14.05.2001)
Atyny, Grecyjŏ (12.11.1996)
Baku, Azerbejdżōn (12.09.1997)
Bejdżing, CHLR (13.12.1993)
Belgrad, Syrbijŏ (4.06.2002)
Berlin, Niymce (6.06.2017)
Biszkek, Kirgistōn (2.10.1997)
Brasília, Brazylijŏ (5.09.2000)
Bratysława, Słowacyjŏ (3.04.1969)
Bruksela, Belgijŏ (8.12.1997)
Budapeszt, Madziary (19.10.1993)
Buenos Aires, Argyntyna (7.09.2000)
Chicago, Zjednoczōne Sztaty (17.06.1991)
Dżakarta, Indōnezyjŏ (30.05.2005)
Edinburgh, Wielgŏ Brytanijŏ 17.07.1989)
Erywań, Armynijŏ (14.09.1995)
Genève, Szwajcaryjŏ (29.09.2003)
Firenze, Italijŏ (27.07.1967)
Hawana, Kuba (21.02.1994)
Helsinki, Finland (12.03.1993)
Jeruzalym, Izrael (20.02.2000)
Kioto, Japōnijŏ (7.09.1971)
Chișinău, Moldawa (1.10.1993)
Krakōw, Polska (19.02.1993)
Lima, Peru (14.10.2005)- Lajpcik, Niymce (7.10.1956)
- Muster:Państwo fana POR Lizbōna, Portugalijŏ (26.10.2000)
Mińsk, Biołoruś (5.07.1997)- München, Niymce (6.10.1989)
Meksyk, Meksyk (25.09.1997)
Nur-Sułtan, Kazachstōn (11.06.1998)
Odense, Dynymark (22.04.1989)- Osz, Kirgistōn
Paryż, Francyjŏ (7.11.1992)
Pretoria, RPA (5.10.1993)- Rio de Janeiro, Brazylijŏ (4.09.2000)
Ryga, Łotwa (29.05.1998)- Rzim, Italijŏ (2.11.1999)
Santiago, Czile (5.08.1998)
Sofijŏ, Bulgaryjŏ (11.09.1997)- Suzhou, CHLR (14.06.2005)
Sztokholm, Szwedyjŏ (24.03.1999)
Tallinn, Estōnijŏ (7.12.1994)- Tampere, Finland (30.12.1954)
Taszkent, Uzbekistōn (16.01.1998)
Tbilisi, Gruzyjŏ (29.05.1999)
Toronto, Kanada (29.07.1991)
Trypolis, Libijŏ (29.05.2001)- Toulouse, Francyjŏ (9.06.1975)
- Warszawa, Polska (4.02.1994)
- Wuhan, CHLR (19.10.1990)
Wiedziyń, Austryjŏ (26.05.1992)
Vilnius, Litwa (21.06.1991)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Przipisy
- ↑ Oksana Lyachynska, Kyiv's 1,530th birthday marked with fun, protest, kyivpost.com, 31 mŏja 2012 [dostymp 2022-02-05] (angelski).
- ↑ Muster:Cytuj książkę
- ↑ 3,0 3,1 Чисельність наявного населення України, Державний Комітет Статистики України [dostymp 2022-02-05] (ukrajiński).
- ↑ Kyiv - History, Encyclopædia Britannica [dostymp 2022-02-05] (angelski).
- ↑ http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/kiev
- ↑ Paul Robert Magocsi, A History of Ukraine: The Land and Its Peoples, University of Toronto Press, 2010, s. 481, ISBN 978-1-4426-9879-6 (angelski).
- ↑ kyiv_perepys_1874.
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей, demoscope.ru [dostymp 2017-11-18].
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей, demoscope.ru [dostymp 2017-11-18].
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей, demoscope.ru [dostymp 2017-11-18].
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Итоги переписи населения Украины 2001 года, demoscope.ru [dostymp 2017-02-04].
- ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001 | Результати | Основні підсумки | Національний склад населення | місто Киів:, 2001.ukrcensus.gov.ua [dostymp 2017-02-04].
- ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001 | English version | Results | General results of the census | National composition of population | The city of Kiev, 2001.ukrcensus.gov.ua [dostymp 2017-11-18].
- ↑ Перелік міст, з якими Києвом підписані документи про поріднення, дружбу, співробітництво, партнерство
Necowe ôdwołania
edytuj Ferwaltůngowy tajlůng Ukrajiny
| ||
|---|---|---|
| Uobwody |
charkowski • chersůński • chmelnycki • czerkaski • czerńihowski • czerńowjecki • dńipropetrowski • důńecki • iwanofrankowski • kyjowski • kirowohradzki • lymberski • łuhański • mykołajowski • uodeski • połtawski • růwjyński • sumski • ternopolski • winnycki • wołyński • zakarpacki • zaporiski • żytomyrski | |
| Autůnůmiczno republika | Autůnůmiczno Republika Krymu | |
| Wydźelůne mjasta | Kyjůw • Sewastopol | |